نقض بنیادین حقوق کودکان فلسطینی در بحران اخیر غزه(با تاکید بر آورده گزارشگر ویژه در مورد سرزمین‌های اشغالی فلسطین)
نویسنده: محمدمهدی سیدناصری
دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات
ویراستار علمی: دکتر عبدالله عابدینی
عضو هیئت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی(سمت)
بیان مسئله
دنیای کودکان فراتر از همه مرزهای جغرافیایی و سیاست‌های جهان بزرگسالان است. حقوق کودکان را می‌بایست در زمره قواعدی دانست که نقض آن‌ها از سوی هیچ دولت و گروهی پذیرفته نیست. چه در صلح و چه در جنگ، کودکان از حقوق خاصی برخوردارند که هیچ دولتی در داخل مرزهای جغرافیایی و ایدئولوژیک خود، حق تعرض و نادیده‌گرفتن آن‌ها را ندارد. به همین دلیل است که حمایت‌های حقوقی از کودکان در اسناد بین‌المللی مبتنی بر حقوق بشر و حقوق بشردوستانه حاکم بر مخاصمات مسلحانه مورد تاکید قرار گرفته است. سازمان ملل متحد شش مورد نقض فاحش حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه را مورد شناسایی قرار داده که عبارت‌اند از؛ ۱.کشتن و معلول ساختن کودکان، ۲.سربازگیری کودکان و استخدام آنان در مخاصمات مسلحانه، ۳. حمله به مدارس و بیمارستان‌ها، ۴. سوء استفاده و بهره‌‌کشی جنسی از کودکان، ۵. ربودن کودکان، و ۶. محرومیت کودکان از دسترسی به کمک‌های بشردوستانه.
کودکان غزه روزهای کابوس‌واری را از هفتم اکتبر(۱۵ مهرماه) می‌گذرانند؛ آن‌ها طی یک ماه گذشته به صورت مداوم زیر بمباران اسراییل قرار داشته و زندگی را در شرایط جنگی گذرانده‌اند. این کودکان در هفته‌های اخیر در حالی به مدرسه نرفته‌اند که در این مراکز ساکن بوده و جیره‌بندی غذا و آب را تجربه کردند. آنچه در غزه بر کودکان می‌گذرد، نقض حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه بین‌المللی است؛ جنایت‌های وارد شده بر کودکان غزه نقض واضح و آشکار کنوانسیون حقوق کودک است. خانم فرانچسکا آلبانزه، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در مورد سرزمین‌های اشغالی فلسطین، در گزارش خود مورخ ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی اسرائیل را به عنوان یکی از طرفین کنوانسیون حقوق کودک و قدرت اشغالگر در سرزمین‌های اشغالی فلسطین، موظف دانست که طبق ماده ۳ کنوانسیون، مصالح عالیه کلیه کودکان تحت صلاحیت خود را در اولویت قرار دهد. با این حال اسرائیل کودکان فلسطینی را در معرض آسیب‌های جسمی و روانی شدید قرار می‌دهد و ترس‌ها و چالش‌هایی را بر آن‌ها وارد می‌نمایدکه هیچ کودکی نباید آن را تحمل کند. عدم پاسخگویی در قبال اقدامات اسرائیل، نادیده گرفتن تعهدات بین‌المللی و نقض حقوق بین‌الملل است، ماده ۳۸ کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱۹۸۹ تاکید می‌کند که در مخاصمات مسلحانه باید از کودکان حمایت ویژه به عمل آید. بالاترین تعداد دولت‌های عضو در یک معاهده حقوق بشری، به کنوانسیون حقوق کودک تعلق دارد. ۱۹۶ دولت طرف این کنوانسیون هستند؛ در حالی‌که سازمان ملل متحد ۱۹۳ عضو دارد. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت جهانی کنوانسیون حقوق کودک است که به حمایت‌های خاص از کودکان اختصاص دارد. حال سوال این است که تعهدات اسراییل (به عنوان عضو) ذیل کنوانسیون حقوق کودک جهت حمایت از حقوق کودکان فلسطینی چیست؟
۱-مفهوم شناسی
۱-۱. کودک شخصی است که به سن ۱۸ سالگی نرسیده است. همان طور که کنوانسیون حقوق کودک در ماده ۱ خود اشعار می‌دارد: از نظر کنوانسیون حاضر منظور از کودک افراد انسانی زیر ۱۸ سال است، مگر این‌که طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود».
۲-۱. حقوق بشردوستانه که منظور از آن «قواعد ایجادکننده حق و تکلیفی است که در طول مناقشه و در هر مکانی که دایره تخاصم وجود داشته باشد، مجری خواهد بود».
۳-کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد و حمایت از حقوق کودکان فلسطینی
با گذشت بیش از چهل روز از حمله اسرائیل به غزه، صندوق کودکان ملل متحد(یونیسف) گزارش داده است که تا کنون در جنگ غزه بیش از ۹۰۰ کودک در غزه کشته و سه هزار و ۵۴۰ کودک دیگر زخمی شده‌اند. هزاران کودک فلسطینی به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند؛ زیرا همچنان از عواقب مرگبار یک جنگ بی‌رحمانه رنج می‌برند. از زمان تشدید جنگ، به‌طور متوسط روزانه بیش از چهار کودک کشته یا مجروح شدند و این فقط آماری است که سازمان ملل متحد توانسته آن را تایید کند. آقای آنتونیو گوترش، دبیرکل ملل‌متحد، ابراز نگرانی کرده است که اقدامات اخیر اسرائیل تنها به نقض بیشتر قواعد حقوق بشر و حقوق بین‌الملل بشردوستانه دامن می‌زند. او همچنین می‌افزاید:«در حملات این مدت شاهد رکوردشکنی بی‌سابقه در مورد کشتار فلسطینیان در کرانه باختری و قدس شرقی بودیم و این وضعیت همچنان در حال افزایش یافتن است که بخش قابل توجهی از این قربانیان کودکان هستند». ایشان همچنین خواستار پایان بخشیدن به تشدید تنش‌های غیرمنطقی شد و از رهبران طرفین خواست فورا جهت حل مناقشه مابین خود تلاش کنند و اشاره نموده‌اند که از زمان پایان انتفاضه دوم در سال ۲۰۰۵ میلادی، حملات چهل روز اخیر مرگبارترین حملات در کرانه باختری شناخته می‌شود. در همین راستا کمیته حقوق کودک ملل متحد در اول نوامبر ۲۰۲۳ بیانیه‌ای صادر کرد و در آن از رنج عمیق کودکان ابراز ناامیدی نمود. این کمیته همچنین تشدید حملات اسرائیل علیه اهداف غیرنظامی در نوار غزه که منجر به کشته شدن بیش از ۳۵۰۰ کودک از هفتم اکتبر شده است را به شدت محکوم کرد. این کمیته خواستار آتش‌بس فوری و پایان دادن به آسیب‌های ویرانگری شد که به زندگی کودکان در سرزمین‌های اشغالی فلسطین وارد آمده است و همچنین می‌افزاید که آتش‌بس باید سرآغازی جهت برقراری صلح عادلانه و پایدار در منطقه باشد تا کلیه کودکان بتوانند از تمام حقوق و شرایط رشد خود که پاسخگوی کرامت ذاتی آن‌ها به عنوان انسان است، به طور کامل بهره‌مند شوند. پرسشی که پیش می‌آید این است که آیا کنوانسیون حقوق کودک به صورت خاص حمایت‌هایی را برای کودکان در مخاصمات مسلحانه در نظر گرفته است یا خیر؟ بر اساس این کنوانسیون کلیه کشورهای عضو می‌بایست به اجرای آن پایبند باشند و اسرائیل نیز به آن پیوسته و متعهد است و باید آن را اجرا نماید. در این کنوانسیون در بندهایی به طور خاص به موضوع حمایت از کودکان اشاره شده است؛ به عنوان مثال در ماده ۶ به صراحت بر حق ذاتی زندگی کودکان تاکید شده و در ماده ۱۹ نیز به جلوگیری در خشونت و دسترسی به امکانات اولیه زندگی پرداخته شده است. در یکی از مهم‌ترین مواد این کنوانسیون(بند یک ماده ۳۸) اشعار می‌دارد:«کشـورهای عضـو متعهـد می‌شـوند، هنـگام مخاصمـات مسـلحانه‌ای کـه بـا کـودکان ارتبـاط پیـدا می‌کنـد، مقررات حقـوق بین‌الملـل بشردوسـتانه قابـل اعمـال را محتـرم بشـمارند و احترام بـه مقـررات مذکـور را تضمیـن کننـد». تهدید سلامت جان و روان کودکان در طول مخاصمات مسلحانه به دلیل عدم توانایی آن‌ها در حفاظت از خود و ضعف قوای بدنی چند برابر خطری است که بزرگسالان غیرنظامی را مورد تهدید قرار می‌دهد. یک اصل مقرر در حقوق بین‌الملل بشردوستانه وجود دارد که قواعد حاکم بر زمان جنگ را بیان می‌کند. این اصل عام یک اصل حیاتی و بنیادین در این مجموعه است. اصل تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان و تفکیک میان اموال نظامی و اموال غیرنظامی همان اصل بنیادین است. کودکان نیز طبیعتا در گروه غیرنظامیان قرار دارند و استفاده از کودکان زیر ۱۵ سال به عنوان رزمنده در مخاصمات ممنوع است. بنابراین کودکان از قاعده عام ممنوعیت حمله به افراد غیرنظامی نیز برخوردار می‌شوند. اهمیت این اصل بنیادین قاعده اول عرفی قواعد حقوق بشردوستانه که توسط کمیته بین‌المللی صلیب سرخ منتشر شده در بردارنده همین اصل است و تاکید می‌شود که این اصل در کلیه مخاصمات اعمال می‌شود. این قاعده مقرر می‌نماید که طرفین درگیری همواره می‌بایست میان افراد غیرنظامی و رزمندگان تفکیک قائل شوند. حملات تنها می‌تواند علیه رزمندگان اعمال شود و نباید متوجه افراد غیرنظامی باشد. این موضوع در حقوق بین‌الملل نیز ذکر گردیده است و به صورت مشخص در مواد ۴۸ و بندهای ۲ مواد ۵۱ و ۵۲ پروتکل‌های اول الحاقی ۱۹۷۷ درج شده‌اند و منظور از این پروتکل، پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو که ناظر بر مخاصمات مسلحانه بین‌المللی است. باتوجه به این که اسرائیل ادعا می‌کند که این منازعه مسلحانه، غیربین‌المللی است، می‌بایست گفت که ممنوعیت حمله به غیرنظامیان در بند دوم ماده ۱۳ پروتکل دوم الحاقی ۱۹۷۷ که ناظر بر مخاصمات مسلحانه غیربین‌المللی است نیز مورد تاکید قرار گرفته است. اقدامات روا داشته توسط اسرائیل با کودکان در غزه تماما نقض کلیه قواعد حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر است. با بمباران بی‌امان مناطق مسکونی و قطع برق در غزه و بیمارستان‌ها بی‌برق می‌مانند و نوزادان در انکوباتورها و بیماران سالمند در اتاق‌ها بدون دسترسی به اکسیژن در معرض خطر قرار می‌گیرند، خانواده‌ها در غزه در حال حاضر برای دسترسی به آب سالم با مشکل مواجه هستند. یونیسف ضمن ابراز نگرانی شدید از وضعیت کودکان در غزه، اظهار کرد که این منطقه به گورستان هزاران کودک تبدیل شده است و به طرز شگفت انگیزی شمار کودکان کشته شده در غزه در حال افزایش است. با وجود این، تهدید علیه کودکان در غزه فراتر از بمب و موشک است؛ بیش از یک میلیون کودک در غزه با بحران آب آشامیدنی سالم مواجه هستند و مرگ‌ومیر کودکان به ویژه نوزادان به دلیل کم‌آبی یک تهدید بزرگ است. حدود ۴۴ درصد از کل جمعیت فلسطین و ۴۷ درصد از جمعیت ۲.۳ میلیون نفری نوار غزه کودک هستند؛ به همین دلیل آغاز دور جدید حملات اسراییل نگرانی گسترده‌ای درباره نقض حقوق بشر به ویژه حقوق کودکان ایجاد کرده است. وخامت بحران بشردوستانه در غزه سبب تشدید نگرانی‌ها درباره‌ی نقض شدیدتر حقوق کودکان در این منطقه شده است؛ زیرا این وضعیت منجر به افزایش نرخ ناامنی غذایی، نقض حق کودکان برای داشتن استاندارد‌های مناسب زندگی مطابق با ماده ۲۷ کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد و نقض حق بر سلامت کودکان از طریق هدف قرار دادن تاسیسات آب، فاضلاب و امکان ابتلای کودکان به بیماری‌ها بر اساس ماده ۲۴ همان کنوانسیون می‌شود. حدود ۲.۲ میلیون نفر دسترسی عادی خود نسبت به آب پاکیزه را از داده‌اند که بیش از یک میلیون نفر این افراد کودکان هستند. این کمبود آب و غیر بهداشتی بودن آن، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهد که یکی از دلایل اصلی کشته شدن کودکان است. تشدید حملات اسرائیل به غزه همچنین به حق بر امنیت و حق بر آموزش کودکان غزه نیز آسیب وارد کرده است؛ در حال حاضر مدارس غزه به عنوان پناهگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند، هر چند که این اماکن دیگر از بمباران‌های رژیم صهیونیستی نیز در امان نیستند و بر اساس ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق کودک، دسترسی کودکان به آموزش می‌بایست تضمین شده و نباید نقض گردد.
نتیجه
هم‌اکنون شرایط کودکان فلسطینی روایتی تلخ و تکان‌دهنده است که می‌بایست تدبیری جدی از طرف دولت‌های طرف مخاصمه و جامعه جهانی علی‌الخصوص سازمان ملل متحد صورت گیرد. آنچه در غزه دیده می‌شود این است که هیچ‌کدام از مواد کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد توسط اسرائیل رعایت نشده و حقوق کودکان غزه به شدت نادیده گرفته شده است. همچنین میزان خشونت در این جنگ علیه کودکان به‌گونه‌ای است که خشونت از نظر کمی و کیفی در بدترین شکل ممکن در حال رخ دادن است و زندگی آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. طبق ماده ۴۵ کنوانسیون حقوق کودک، نقش کمیته حقوق کودک ملل متحد است که می‌تواند به مجمع عمومی ملل متحد درخواست رسیدگی به وضعیت کودکان را مطرح کند. همچنین در بند (پ) ماده ۴۵ این کنوانسیون آمده است که دبیرکل می‌تواند درخواست نماید تا موضوعات خاص از جمله وضعیت کودکان مورد توجه قرار گیرد. درباره ضمانت اجرای این کنوانسیون نیز می‌توان به تعهدات دولت‌ها اشاره نمود که در صورت عدم رعایت تعهدات کنوانسیون، اعتماد جهانی نسبت به این دولت‌ها از بین می‌رود. سازمان ملل متحد می‌بایست نسبت به اجرای تعهدات کنوانسیون، نه در حد تعارف بلکه به‌طور جدی حساسیت داشته باشد و به طور مشخص به اسرائیل فشار بیاورد که خشونت علیه کودکان را متوقف کند. در اقدامی دیگر دبیرکل سازمان ملل متحد می‌تواند با اضافه نمودن اسراییل در لیست شرمساری ملل متحد به جهت کشتار بی‌رحمانه کودکان در غزه، با انتشار این لیست، اسرائیل را تشویق نماید تا در چشم جهان رفتار خود را تغییر دهد. در آخر می‌بایست گفت اسرائیل به عنوان یکی از طرفین کنوانسیون حقوق کودک و قدرت اشغالگر در سرزمین‌های اشغالی فلسطین، موظف است که مصالح عالیه کلیه کودکان تحت صلاحیت خود را در اولویت قرار دهد و به تعهدات خود ذیل این کنوانسیون جهت حمایت و تضمین حقوق کودکان در غزه عمل نماید. ترومای ناشی از جنگ برای کودکان تا نسل‌ها می‌تواند ادامه یابد؛ کودکان امیدهای فردای جهان هستند و دولت‌ها با همکاری یکدیگر می‌توانند آینده بهتری برای هر کودکی که در جنگ و بحران زندگی می‌کند، بسازند. این کودکان امروز هستند که جنگ، همه جوانب حال و آینده زندگی آنان را تهدید می‌کند و ما بزرگسالان می‌بایست به رسالت خود نسبت به آنان بیشتر اندیشیده و چاره‌جویی کنیم.*
فهرست منابع؛
۱-میرمحمدصادقی، حسین، عابد رسول، صلاحیت دادگاه کیفری بین‌المللی در رسیدگی به جرایم علیه اجرای عدالت کیفری با مطالعه موردی پرونده توماس لوبانگو، دیدگاه‌های حقوق قضایی، (۱۳۹۱).
۲- پیوندی، غلامرضا، حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه با تاکید بر کودکان غزه، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آبان (۱۴۰۲).
۳-https://www.ohchr.org/en/documents/country-reports/a78545-situation-human-rights-palestinian-territories-occupied-1967
4-https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/11/un-child-rights-committee-condemns-killing-children-gaza-strip
5-https://www.unicef.org/emergencies/children-gaza-need-lifesaving-support
- ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)
- https://www.ohchr.org/