[۱]
Marco Milanovic
مترجم: دکتر مهوش منفرد
عضو هیئت علمی دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان
ویراستار علمی: دکتر پوریا عسکری
دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی
امروز دیوان بینالمللی دادگستری رای خود درباره¬ ایرادات مقدماتی مطرح شده از سوی روسیه در رابطه با صلاحیت و قابل پذیرش بودن پرونده نسل¬زدایی که اوکراین پس از تهاجم گسترده در فوریه ۲۰۲۲ علیه این کشور مطرح کرده بود را صادر کرد. نتیجه نهایی این که اوکراین شکست بدی خورد. خوانندگان به یاد می¬آورند که این قضیه با تمام قضایای دیگر مربوط به نسل¬زدایی که تا کنون در دیوان مطرح شده است، از جمله آخرین پرونده(آفریقای جنوبی علیه اسرائیل) متفاوت است. در حالی که در سایر قضایای مربوط به نسل¬زدایی، ادعا می¬شود که خوانده مرتکب نسل¬زدایی شده است، در پرونده¬ اوکراین علیه روسیه ادعا می¬شود که روسیه به دروغ مدعی است که اوکراین علیه روس¬ها یا روسیزبانان در اوکراین نسل¬زدایی کرده و بر این اساس، به اوکراین حمله نموده است.
بنابراین این (قضیه) یک مورد نسل¬زدایی معکوس است. چیزی که در مورد آن خلاقانه است این است که اوکراین کل «عملیات نظامی ویژه» روسیه را به نوعی ناسازگار با کنوانسیون نسل¬زدایی قلمداد کرده بود، بدون این که خودنسل¬زدایی باشد. در بیان این استدلال، اوکراین سعی کرد از محدودیت¬های قضایی دیوان که شکایت از روسیه را برای تجاوز یا به دلیل نقض منشور سازمان ملل متحد یا به دلیل ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت غیرممکن میکرد، اجتناب کند. دیوان در قرار اقدامات موقتی خود، با ۱۳ رای موافق و ۲ رای مخالف، استدلال خلاقانه اوکراین را قابل پذیرش(استماع) دانست و به روسیه دستور داد تا تهاجم را متوقف کند (که البته (روسیه) از انجام آن خودداری کرد). اما حتی در این اکثریت، یک قاضی – قاضی بنونا – اشاره کرد که این استدلال در مراحل بعدی دعوا شکست خواهد خورد. بنابراین موضوع دیوان در رای ایرادات مقدماتی که امروز صادر شد، دقیقا این بود که در مورد اعتبارِ استدلالِ اوکراین صرفا به عنوان یک مسئله تفسیر کنوانسیون – یک موضوع غیر واضح، نه تنها به این دلیل که این نوع از قضیه راجع به نسل¬زدایی قبلا مطرح نشده بود بلکه به این دلیل که هیچ مقرره ای در آن معاهده وجود ندارد که به وضوح در مورد ادعاهای نادرست نسل-زدایی یا توسل به زور مبتنی بر آنها اعمال شود- حکم کند.
دیوان در رای خود بین دو جنبه مختلف فضیه اوکراین تمایز قائل شده است. اول این که آیا اوکراین میتواند با درخواست اعلامی مبنی بر این که در شرق اوکراین مرتکب نسل¬زدایی نشده است، ادعای «تطبیق معکوس»(reverse compliance) داشته باشد؟ دوم این است که آیا روسیه با طرح ادعای نادرست نسل¬زدایی علیه اوکراین و سپس با توسل به زور علیه آنها، کنوانسیون نسل¬زدایی را نقض کرده است یا خیر. این دو جنبه برای درک نتیجه بسیار مهم بود. اساسا دیوان تمام ایرادات شکلیِ پیشترِ روسیه را رد کرد و این کار را تقریبا به اتفاق آرا انجام داد. اما در مورد موضوع صلاحیت، اوکراین شکست خورد و همانطور که بیان شد به شدت شکست خورد. دیوان با ۱۲ رای موافق و ۴ رای مخالف(قاضی دوناهو، سبوتینده، رابینسون و چارلزورث مخالف)، ایرادات مقدماتی روسیه مبنی بر این که ادعاهای نادرست نسلزدایی و توسل به زور بر اساس آنها خارج از محدوده کنوانسیون نسل¬زدایی است را تایید کرد.
این یک شکست بزرگ برای اوکراین است. دیوان اساسا استدلال خلاقانه اوکراین را از بین برد؛ حتی اگر آن را در مرحله اقدامات موقتی قابل پذیرش دانست و حتی اگر توسط ۳۲ کشور مداخله کننده حمایت شد. به ویژه جالب است که حتی ایو داودت، قاضی اختصاصی منصوب از سوی اوکراین، در این مورد علیه اوکراین رای داد. با این حال، دیوان با ۱۳ رای موافق و ۳ رای مخالف ادعای انطباق معکوس اوکراین را پذیرفت؛ یعنی این که در شرق اوکراین مرتکب نسل¬زدایی نشده است.
از نظر ادعاهای مندرج در بند ۱۷۸ درخواست اوکراین، دیوان در مورد ادعای (ب) و نه (ج) و (د) تصمیم خواهد گرفت:
ب- قضاوت و اعلام کنید که هیچ مدرک معتبری وجود ندارد که نشان دهد اوکراین مسئول ارتکاب نسل¬زدایی بر خلاف کنوانسیون نسل¬زدایی در استان¬های دونتسک و لوهانسک اوکراین است.
ج- قضاوت و اعلام کنید که توسل به زور توسط فدراسیون روسیه در داخل و علیه اوکراین که از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد، مواد ۱ و ۴ کنوانسیون نسل¬زدایی را نقض می¬کند.
د- قضاوت و اعلام کنید که به رسمیت شناختن استقلال موسوم به «جمهوری خلق دونتسک» و «جمهوری خلق لوهانسک» از سوی فدراسیون روسیه در ۲۱ فوریه ۲۰۲۲ ناقض مواد ۱ و ۴ کنوانسیون نسل¬زدایی است.
این بدان معنی است که اکنون به لحاظ ماهوی، دیوان باید صرفا تصمیم بگیرد که آیا اوکراین مسئول نقض کنوانسیون نسل¬زدایی است یا خیر. اما هیچ مسئلهای در مورد مسئولیت روسیه مطرح نخواهد شد، مگر به طور ضمنی. به طور مشابه، تنها راه حلی که در اینجا به طور بالقوه در دسترس است، اعلامیهای است که اوکراین مرتکب نسل¬زدایی نشده و اجتناب ناپذیر است که این در نهایت، نتیجه قضیدعوا باشد. این به نوبه خود مستلزم آن است که اوکراین نمیتواند به این پرونده تکیه کند تا مثلا از کشورهای ثالث مصادره و انتقال داراییهای دولتی روسیه که آنها مسدود کردهاند را درخواست کند؛ زیرا هیچ گونه غرامتی از این نوع (به اوکراین) تعلق نخواهد گرفت. شاید دیوان از روسیه بخواهد که رضایت اخلاقی را فراهم کند و نه بیشتر از این.
همراه با قضاوت کاملا فنی در روز چهارشنبه بین اوکراین و روسیه و رسیدگی به تامین مالی تروریسم و نقض¬های کمیته رفع تبعیض نژادی (جایی که دوباره اوکراین در اکثر موارد شکست خورد)، این یک ناامیدی بزرگ در تلاشهای «قانونی» این کشور علیه روسیه خواهد بود. دیوان در پایان قضاوت خود، تفاوت بین صلاحیتش برای تصمیم¬گیری در مورد اختلافات را که مبتنی بر رضایت کشور است و تکلیف ماهوی همه کشورها برای انجام تعهدات خود تحت مقررات بینالمللی حتی اگر ممکن است مشمول قضاوت نباشد را تکرار کرد(بند ۱۵۰):
دیوان یادآور میشود همانند موارد متعددی در گذشته، تمایز اساسی بین موضوع پذیرش صلاحیت دیوان توسط کشورها و انطباق اعمال آنها با حقوق بینالملل وجود دارد. کشورها همواره ملزم به انجام تعهدات خود بر اساس منشور ملل متحد و سایر قواعد حقوق بینالملل هستند. خواه کشورها به صلاحیت دیوان رضایت داده باشند یا خیر، در قبال اعمال منتسب به آنها که مغایر با قواعد بینالمللی است، مسئول باقی می¬مانند.
مضمون این بیان آن است که اگرچه ما صلاحیت نداریم که بگوییم روسیه بسیاری از قواعد حقوق بینالملل را نقض کرده، این قضاوت نباید به این صورت تلقی شود که ما میگوییم روسیه مرتکب چنین نقض¬هایی نشده است.
این یک قضاوت پیچیده است و البته در روزهای آینده تحلیل¬های بیشتری خواهیم داشت. در صورت لزوم این پست را نیز به روز خواهم کرد.
[۱] ejiltalk.org/icj-delivers-preliminary-objections-judgment-in-the-ukraine-v-russia-genocide-case-ukraine-loses-on-the-most-important-aspects/ 2 February 2024
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)