چگونگی تاثیر مخاصمه بر محیط زیست ما[۱]
United Nations Website, Peace and Security Section
مترجم: زهرا قادری خوراسگانی
دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بینالملل دانشگاه شهید بهشتی
ویراستار علمی: دکتر محسن عبداللهی
دانشیاردانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی
امروزه جهان با بالاترین سطح مخاصمه و خشونت با تأثیری قابل توجه بر مردم روبهرو است. تنها در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۷۰ مخاصمه مسلحانه ثبت شده است. تا پایان سال، نزدیک به ۱۲۰ میلیون نفر در جهان به دلیل آزار و اذیت، مخاصمه، خشونت، موارد نقض حقوق بشر و وقایعی که به طور جدی نظم عمومی را مختل میساز د، به اجبار جابهجا و آواره شدهاند.
در حالی که هزینه انسانی جنگ غیرقابل انکار و عمیق است، محیط زیست نیز متحمل عواقبی وسیع و اغلب مغفول میگردد. فراتر از تخریب فوری، مخاصمهها اکوسیستمها را مختل کرده، منابع طبیعی را مستهلک نموده، محیط زیست را آلوده کرده، و سلامت سیاره ما را برای نسلهای آتی به خطر میاندازد.
در روز جهانی جلوگیری از بهرهبرداری از محیط زیست در جنگ و مخاصمه مسلحانه (۶ نوامبر)، بررسی میکنیم که چرا اثر زیست محیطی جنگ، مسئلهای پیچیده و فوری است که توجه جهانی را میطلبد.
تأثیر بر منابع طییعی
جنگ تعادل ظریف طبیعت را از جهات بسیاری مختل کرده و برهم میزند. آسیب زیستمحیطی، عواقب ویرانگری را برای منابع طبیعی، اکوسیستمهای حیاتی و سلامت، معیشت و امنیت مردم به همراه دارد. زمانی که جنگلها برای اهداف نظامی پاک سازی میشوند، زمینهای حاصلخیز و منابع حیاتی آب میتوانند آلوده گردند.
ارتشها اغلب پوشش گیاهی را پاکسازی کرده یا به طریق دیگر اکوسیستمها را مختل میکنند تا پوشش رزمندگان دشمن را از بین ببرند یا مناطق را غیر قابل سکونت نمایند و جمعیتهای محلی را مجبور به ترک [آنجا] کنند که تأثیر عمدهای بر طبیعت دارد. جوامع محلی، استفاده از این تاکتیکها را در طول جنگ داخلی سودان و در عراق، جایی که تالابها زهکشی شدند، گزارش دادند.
در اوکراین، بخشهای بزرگی از زمین در معرض خطر آلودگی به مینهای زمینی و مهمات منفجرنشده قرار دارند. خاک، آبراهها، و جنگلهای آن در اثر گلولهباران، آتشسوزی و سیل آلوده شدهاند. پاکسازی مینهای زمینی و مهمات منفجر نشده اغلب دههها طول میکشد و نیازمند سرمایهگذاری قابل توجهی است. در اوکراین، انتظار میرود هزینهها حدود ۳۴.۶ میلیارد دلار آمریکا باشد.[۲]
در غزه، تخریب کامل خاک، آب، زمین و کشاورزی اتفاق افتاده است. سیستمها و تأسیسات مدیریت فاضلاب، پساب و زبالههای جامد از هم پاشیدهاند. تخریب ساختمانها، جادهها و سایر زیرساختها، میلیونها تن آوار ایجاد کرده است که برخی از آنها آلوده به مهمات منفجر نشده، آزبست( asbestos, پنبه نسوز سرطان ساز )و سایر مواد خطرناک هستند.
یکی از نشانههای این تأثیرات، افزایش نرخ بیماریهای واگیردار در غزه است. در سه ماه پس از تشدید مخاصمه، سازمان بهداشت جهانی ۱۷۹۰۰۰ مورد عفونت حاد تنفسی و ۱۳۶۴۰۰ مورد اسهال در بین کودکان زیر پنج سال را گزارش داد که گواهی آشکار از تأثیر تخریب تأسیسات عمومی است.
افزون بر این، در برخی از کشورها، فراوانی منابع طبیعی به مخااصمات مسلحانه دامن زده است. رویههای ناپایدار استخراج معادن، قطع درختان و شکار غیرقانونی، هم خشونت را تداوم بخشیده و هم محیط زیست را در کشورهایی مانند جمهوری دموکراتیک کنگو ویران میکند، جایی که استخراج کبالت و کولتان برای باتریهای قابل شارژ مستمراً به مخاصمه در شرق دامن میزند.
انتشار و آلودگی
بر اساس مطالعه ای که «دانشمندان برای مسئولیت جهانی»[۳] و «رصدخانه جنگ و محیط زیست»[۴] انجام داده اند ، تخمین زده میشود که ارتشها ، ۵.۵ درصد انتشار گازهای گلخانهای جهانی را تشکیل می دهند .
مصرف زیاد انرژی ناشی از مخاصمات ، بحران اقلیمی را هم از طریق انتشار مستقیم گازهای گلخانهای ناشی از فعالیتهای نظامی و هم از طریق اثرات غیرمستقیم در سطح جهانی تشدید میکند. انتشار [گازهای گلخانهای] ناشی از فعالیتهای نظامی -چه در حفظ نیروهای نظامی و چه در مشارکت واقعی در مخاصمه- به طور کامل تحت پوشش پروتکل کیوتو ۱۹۹۷ یا موافقتنامه پاریس ۲۰۱۵ قرار نگرفت و کشورها به دلایل نگرانیهای امنیت ملی، حق شرطهایی وارد کردند.
میدانهای نفتی که توسط نیروهای اشغالگر عراقی در المقوع، کویت در سال ۱۹۹۱ به آتش کشیده شدند. منبع: عکس سازمان ملل متحد/[عکاس:] John Isaac
خسارت به سایتهای صنعتی شیمیایی باعث آتشسوزی و انتشار آلایندهها در هوا، آب و خاک میشود و از طریق آلودگی، خطرات فوری و بلندمدت قابل توجهی برای سلامت انسان و محیط زیست ایجاد میکند. در طول جنگ اول خلیج فارس در ۱۹۹۱، صدها آتشسوزی چاه نفت در کویت به طور غیرقابل کنترلی اتفاق افتاد و کیفیت هوا را در مقیاس جهانی تحت تأثیر قرار داد. گزارش شده است که بیش از ۶۰۰ چاه نفت تخریب یا آتش زده شد که منجر به انتشار روزانه تا ۵۰۰۰۰۰ تن آلاینده شد که کیفیت هوای کشورهای اطراف را تحت تأثیر قرار داد.
در طول جنگ ۳۴ روزه میان اسراییل و لبنان در ۲۰۰۶، بمباران نیروگاه الجیه در لبنان منجر به انتشار ۱۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ تن نفت به دریای مدیترانه شد که بیشتر خط ساحلی لبنان را تحت تأثیر قرار داد و تا حدی به سوریه نیز گسترش پیدا کرد. این نشت منجر به مرگ پرندگان و موجودات دریایی گردید.
در مخاصمات مسلحانه، از میزان زیادی مهمات حاوی فلزات سنگین و اورانیوم ضعیفشده و مواد شیمیایی منفجره استفاده میشود که همه حتی در میزان کم سمی هستند و تأثیرات ویرانگری بر سلامت انسان و محیط زیست دارند.
از زمینهای آلوده تا آبراههای آلوده تا انتشار مواد سمی و گازهای گلخانهای، خسارات زیستمحیطی جنگ ، وسیع و گسترده است. تشخیص این تأثیر، اولین گام در جهت کاهش آسیب، ترویج پاکسازی زیستمحیطی و در نهایت، جلوگیری از مخاصمات آینده است.[۵]
[۱] این متن، ترجمه یادداشتی با عنوان “How Conflict Impacts Our Environment” است که در بخش «صلح و امنیت» سایت سازمان ملل متحد به نشانی https://www.un.org/en/peace-and-security/how-conflict-impacts-our-environment منتشر شده است.
[۲]تحقیقات برای توضیح بیشتر، عمدتاً از گزارشهای برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در مورد تأثیر زیستمحیطی مخاصمات اوکراین و غزه گرفته شده است.
[۳] Scientists for Global Responsibility
[4] Conflict and Environment Observatory
[5] ویراستار ادبی: صادق بشیره (گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)