نویسنده: مارکو میلانوویک
مترجم: آیدا آقاجانی رونقی( دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی)
امروزه فکر کردن به مشکلی مهمتر از نحوه توزیع تعداد محدود واکسن‌های کرونا در بین و میان کشورها دشوار است. روزنامه‌ها پر از بحثهایی در مورد “ملی بودن واکسن”، صف دریافت واکسن آسترازنکای بریتانیا، یا دسترسی محدود به واکسن در جهان در حال توسعه شده‌اند. برای ما به عنوان حقوقدانان بین‌المللی، مشخصاً موضوع دیگر – که ما می‌توانیم به صورت معناداری در آن مشارکت کنیم – این است که تا چه اندازه مباحث راجع به توزیع یک منبع ضروری کمیاب برای حفظ سلامت و رفاه عمومی می‌بایست به واسطه حقوق بین‌الملل شکل بگیرد. به ویژه، به واسطه قواعد حقوق بشر، چه جهانی یا منطقه‌ای و چه عرفی یا معاهداتی.
البته هرگونه تحلیل حقوقی این چنینی باید با استناد به متن معاهدات و ارجاع به نظرات عمومی کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و کمیته حقوق بشر و با توجه به رویه‌های خاص ملل متحد آغاز شود. اما حتی از منظر پوزیتیویسم هم ناچاراً، انجام این تحلیل به طور کلی یا تا حد زیادی مبتنی بر پیش‌فرض‌ها یا نهادهای اخلاقی و (ندرتاً) برخی نظریه‌پردازی‌ها خواهد بود.
در این مجال، هدف من (نگارنده) طرح تعدادی سوال یا سناریو است که بر مبنای آن بتوان چنین فرضیات، نهادها یا نظریه‌های حقوقی یا اخلاقی را مورد بررسی قرار داد. من از قبل برای هیچ یک از این سوالات پاسخی را به عنوان “پاسخ درست” در نظر نگرفته‌ام اما مطمئنم که این سوالات، سوالات درستی برای مطرح کردن میباشند (…)
۱. آیا اسرائیل به صورت قانونی و یا اخلاقی موظف به کمک برای انجام واکسیناسون جمعیت مستقر در کرانه باختری (با تهیه مقدار کافی واکسن) میباشد؟
۲. آیا اسرائیل موظف به کمک برای انجام واکسیناسون جمعیت مستقر در نوار غزه می باشد یا خیر؟ اگر جواب شما به این سوال با جواب سوال بالا متفاوت است لطفاً دلیل خود را شرح دهید.
۳. آیا اسرائیل از لحاظ قانونی و اخلاقی موظف به کمک برای انجام واکسیناسون مردم لبنان می باشد یا خیر؟ مردم کشور فیجی چطور؟ اگر جواب شما با جواب سوالات بالا متفاوت است لطفاً دلیل خود را شرح دهید. (…)
۴. در صورتی که جواب شما به هریک از سوالات بالا قطعی است، آیا اسرائیل از لحاظ قانونی و اخلاقی اجازه یا وظیفه دارد که همه یا اکثر مردم خود را قبل از تهیه واکسن برای افراد خارج از مرزهای کشور خود، واکسینه کند؟ یا اینکه اسرائیل تنها باید افراد آسیب‌پذیر در درون مرزهای خود را واکسینه کرده و سپس به اشتراک واکسن با دیگر کشورها بپردازد؟ یا اینکه باید همزمان با آغاز برنامه واکسیناسیون افراد آسیب‌پذیر کشور خود، به اشتراک گذاشتن واکسن را به دیگر کشورها نیز شروع کند؟
۵. آیا اسرائیل به لحاظ قانونی و اخلاقی این اجازه را دارد که فقط افراد اسرائیلی مقیم در مناطق اشغالی فلسطین را واکسینه کند یا اینکه لازم است انجام واکسیناسیون را اول از این افراد شروع کند؟
۶. اگر یکی از افراد مستقر در مناطق اشغالی فلسطین به منظور واکسیناسیون به قلمرو اسرائیل سفر کند، در صورت ممنوعیت، مقامات اسرائیلی بر چه مبنای حقوقی یا اخلاقی موظف به اجتناب از واکسیناسیون او هستند؟
۷. آیا روسیه از لحاظ قانونی و اخلاقی موظف به واکسیناسیون جمعیت مستقر در شبه‌جزیره کریمه میباشد؟
۸. آیا روسیه از لحاظ قانونی و اخلاقی موظف به واکسیناسیون جمعیت مستقر در ناحیه دونباس در شرق اکراین می باشد؟
۹. آیا اکراین از لحاظ قانونی و اخلاقی موظف به واکسیناسیون جمعیت مستقر در شبه‌جزیره کریمه میباشد؟
۱۰. آیا اکراین از لحاظ قانونی و اخلاقی موظف به واکسیناسیون جمعیت مستقر در ناحیه دونباس میباشد؟
۱۱. آیا یک دولت، به عنوان مثال صربستان، از حیث حقوقی یا اخلاقی اجازه دارد که قبل از انجام واکسیناسون گروه‌های در اولویت (مانند کارکنان و بیماران بخش سلامت، کارکنان و افراد مقیم در خانه های سالمندان، افراد مسن، افراد دارای شرایط و بیماری های خاص) بدون وجود دستور تجویزی، به واکسیناسیون عموم افراد بپردازد؟
۱۲. در تصمیم برای واکسیناسیون یک فرد، آیا صربستان (یا هر دولت دیگر) به لحاظ قانونی یا اخلاقی این اجازه را دارد که وضعیت مهاجرتی او را در نظر بگیرد؟ (برای مثال، اینکه آیا تبعه صربستان است؛ آیا دارای اقامت دائم یا موقت است؛ آیا توریست است)؟ آیا می‌توان/باید برای مثال، در خصوص دانشجویان خارجی، پناهندگان، پناهجویان، مهاجران غیرقانونی یا افرادی که صرفاً با هدف انجام واکسیناسیون به کشوری مانند صربستان سفر کرده‌اند، مانع از انجام واکسیناسون شد؟
۱۳. آیا دولت صربستان می‌تواند پس از ارسال محموله‌های واکسن به کشور بوسنی، بدون نقض تعهدات قانونی و اخلاقی خود، تصریح و تعیین کند که این محموله تنها و یا در درجه اول برای افراد منطقه ریپابلیکا اسرپسکا در خاک بوسنی، که عمدتاً متشکل از افرادی با قومیت صرب است، استفاده شود؟ آیا این دولت می‌تواند، با ارسال واکسن به کوزوو، بدون نقض تعهدات قانونی و اخلاقی خود، مشخص کند که صرفاً افرادی در کوزوو که دارای پاسپورت و مدارک شناسایی صربستانی هستند می¬توانند به واکسن دسترسی داشته باشند؟ یا آیا می‌تواند تصریح کند که تنها آن دسته از افراد که از نژاد صرب بوده و دارای مذهب ارتدکس هستند باید به واکسن دسترسی داشته باشند؟
۱۴. آیا جواب های شما به هریک از سوالات بالا متکی بر این واقعیت است که در هر سناریوی احتمالی، دولت‌های دیگری وجود دارند که قادر به تهیه دزهای بسیار زیادی از واکسن هستند ولی (به هر دلیل) از انجام این کار اجتناب ورزیده‌اند؟
حال تمرکز را از آنچه از حیث قانونی یا اخلاقی دولت ملزم است یا اجازه دارد انجام دهد برداشته و به آن از منظری کاملاً شخصی نگاه می‌کنیم.
۱۵. فرض کنید که شما یک شخص عادی هستید که (مثلاً) در صربستان زندگی می‌کند و در جایگاه اعمال اختیارات دولتی نیست. قواعد داخلی و بین‌المللی را فراموش کنید، فرض کنید که در تمامی سوالات پایین، فعالیت ذکر شده کاملاً قانونی است. تنها سوال آن است که آیا این فعالیت اخلاقی است یا خیر. فرض کنید که دولت صربستان برنامه‌ای بسیار منظم و سخت‌گیرانه برای واکسیناسون در نظر گرفته است که طبق آن افراد بر اساس سن و بیماریهای مشترک در گروه‌های مختلف دسته‌بندی شده‌اند. شما فرد ۴۰ ساله سالمی هستید که ذیل این برنامه اولویت‌سنجی، با توجه به محدودیت واکسن ممکن است تا چندین ماه واکسن دریافت نکنید. شما دارای دوستی دارای حرفه پزشکی (یا دارای شغل اجرایی در دولت) هستید که می تواند این امکان را برای شما و خانواده‌تان فراهم کند تا فوراً و خارج از نوبت واکسن دریافت کنید. آیا این اخلاقی است که انجام این کار را از دوست خود بخواهید یا (بدون درخواست)، پیشنهاد او در این رابطه را قبول کنید؟
۱۶. صربستان در حال حاضر برنامه اولویت‌سنجی سختگیرانه‌ای را انجام نمی دهد. مردم به منظور دریافت واکسن باید ثبت‌نام کنند و زمانی که نوبتشان فرا برسد به آنها اطلاع داده میشود. اما مبنای اطلاع رسانی ظاهراً تصادفی است و از الگوی مشخصی تبعیت نمیکند. واکسن موجود است اما محدود میباشد. بر همین اساس، شما و خانواده‌تان هیچ اطلاعی از زمان دقیق واکسیناسیون خود ندارید، ممکن است هفته بعد، ماه بعد و یا خیلی دیرتر باشد و اگر خیلی طول بکشد ممکن است ذخیره واکسن صربستان تمام شود. شما دوستی در حرفه پزشکی (یا دارای شغل اجرایی در دولت) دارید که می تواند این امکان را برای شما و خانواده‌تان فراهم کند تا فوراً واکسن دریافت کنید. آیا این اخلاقی است که از دوستتان بخواهید چنین کاری را انجام دهد، یا یا (بدون درخواست)، شما پیشنهاد او برای انجام این کار را قبول کنید؟
۱۷. موقعیت مانند سوال ۱۶ میباشد. اما با این تفاوت که این امکان اکنون برای شما فراهم است از طریق یک رابط خاص خود و یک فرد پیر و بسیار مریض از اعضای خانواده‌تان را با یک واکسن کمیابتر و با اثربخشی بالاتر از آنچه ممکن بود در غیر این صورت دریافت نمایید (مانند فایزر در برابر آسترا زنکا یا سینوفارم) واکسینه کنید. آیا این کار اخلاقی است؟
۱۸. شما فردی ۴۰ ساله و سالم هستید و نوبت واکسیناسیون شما فرا میرسد. آیا با این وجود که میدانید در صربستان افراد آسیب‌پذیرتری هستند که هنوز واکسینه نشده‌اند، اخلاقی است که شما واکسن بزنید؟
۱۹. شما از اتباع صربستان هستید که به صورت دائم یا موقت، خارج از کشور زندگی میکنید. آیا این اخلاقی است که برای تزریق واکسن به صربستان برگردید؟ آیا این اخلاقی است که شریک زندگی یا دوست خارجی‌تان نیز همراه شما به منظور دریافت واکسن به صربستان سفر کند؟
۲۰. آیا اخلاقیات عملی شما در پاسخ شما به سوالات ۱۵ الی ۲۰ در صورت آگاهی از این واقعیت که تعداد زیادی از مردم از طرقی که شما در مورد آن اندیشیدید برای دریافت واکسن استفاده کرده‌اند (برای مثال، رعایت نکردن نوبت با استفاده از رابطه) متأثر میگردد؟
۲۱. شما دکتری در صربستان هستید که به اجرای واکسیناسیون مشغولید. آیا با این که میدانید افراد آسیب‌پذیرتر زیادی هنوز در صف دریافت واکسن هستند، اخلاقی است که به یک فرد سالم ۴۰ ساله واکسن تزریق کنید؟
۲۲. شما دکتری در صربستان هستید که به اجرای واکسیناسیون مشغولید. در پایان روز و بعد از انجام تمامی نوبتها، دو دز واکسن فایزر باقی مانده است که باید طی چند ساعت استفاده شود، وگرنه منقضی میشود. آیا اخلاقی است که این ۲ دز باقی مانده را به اعضای خانواده، دوست، همسر و یا یکی از آشنایان خود و یا یکی از همردیفان خود در کلیسا، مسجد و …. تزریق کنید با اینکه می دانید این افراد در دسته‌بندی افراد آسیب پذیر قرار نمی گیرند؟ اگر جواب مثبت است، آیا اخلاقی است که دوست و خانوده خود را به دو فرد ناشناس که وارد کلینیک شما می شوند و درخواست واکسینه شدن میکنند، ترجیح دهید؟
۲۳. شما دکتری در صربستان هستید که به اجرای واکسیناسیون مشغولید. در پایان روز و بعد از انجام تمامی نوبت ها، دو دز واکسن فایزر باقی مانده است که باید طی چند ساعت استفاده شود، وگرنه منقضی میشود. چهار فردی که با آنها آشنایی ندارید به منظور دریافت واکسن وارد کلینیک میشوند. اولی فردی صربستانی با ۴۰ سال سن، سالم و اصالتاً صرب است. دومی فردی صربستانی با ۴۰ سال سن، سالم و اصالتاً آلبانیایی است. سومی فردی اهل بوسنی با ۴۰ سال سن، سالم و اصالتاً صرب است و چهارمی فردی آمریکایی با اصالت کروات و با ۶۵ سال سن میباشد که دارای چند بیماری زمینه‌ای بوده و با فردی تبعه صربستان ازدواج کرده است و از این رو مادر خانم او نیز اهل صربستان است (این خانم دز واکسن خود را دریافت کرده است). شما باید تصمیم بگیرید که از بین این چهار نفر کدامیک دو دز باقی مانده را دریافت خواهد کرد. آیا شما از لحاظ اخلاقی اجازه دارید که در تصمیم‌گیری خود ملیت یا نژاد این افراد را در نظر بگیرید؟
در آخر، آیا پاسخهای شما به سوالات ۱۵ تا ۲۴ بر نحوه تفکر شما در مورد سوالات ۱ تا ۱۴ تأثیرگذار است و برعکس؟ و اگر اینطور است چگونه؟ اگر ترتیب سوالات عوض شود (از دیدگاه شخصی شروع شود و به دیدگاه دولتی برسد) در پاسخ شما تأثیری خواهد داشت؟
منبع: https://www.ejiltalk.org/some-vaccination-questions-ethical-and-legal/