تهیه‌کننده: رهام دالائی (گروه پژوهش آکادمی بیگدلی)
برای اولین بار مدیریت سازمان تجارت جهانی به یک خانم سپرده خواهد شد. پنج‌شنبه شب هفته گذشته اعلام شد نگوزی اکنجو-ایوه‌آلا (وزیر سابق دارایی نیجریه و کاندید ریاست بانک جهانی در سال ۲۰۱۲) و یو مینگ هی (وزیر فعلی تجارت، صنعت و انرژی کره جنوبی) دو نامزد نهایی جایگزینی روبرتو آزیویدو (مدیرکل فعلی سازمان) هستند. آزیویدو در ماه مِی اعلام کرد یک سال پیش از پایان دوره مدیریت خود بنا به دلایل خانوادگی استعفا خواهد داد ولی به نظر می‌رسد چالش‌های تجاری برآمده از همه‌گیری کووید۱۹ و همین‌طور ادامه جنگ تجاری ما بین ایالات متحده آمریکا و جمهوی خلق چین در این تصمیم بی‌تاثیر نبوده‌اند.
برای انتخاب مدیر کل جدید سازمان طبق سند WT/L/509، مصوب ۱۰ دسامبر ۲۰۰۲، عمل می‌شود. وفق بند ۸ این سند، اعضا یک ماه پس از آغاز فرایند تعیین جانشین مدیرکل زمان دارند تا یکی از اتباع خود را به عنوان نامزد موردنظرشان معرفی کنند. سپس نامزدهای معرفی شده باید در برابر مجمع عمومی سازمان، برنامه‌های خود را اعلام نمایند و در نهایت مدیرکل جدید بر اساس اجماع اعضا انتخاب خواهد شد. ۳۱ جولای امسال، مجمع عمومی سازمان تصمیم گرفت سه مرحله برای انتخاب مدیرکل جدید درنظر گرفته شود. مرحله اول از ۷ سپتامبر برای شور در مورد اشخاص آغاز شد و طی این فرایند ۵ نامزد به مرحله دوم راه یافتند و ۸ اکتبر نیز با اعلام دو نامزد نهایی مرحله دوم به پایان رسید. مرحله سوم برای تعیین مدیرکل جدید سازمان ۱۹ تا ۲۷ اکتبر امسال برگزار خواهد شد.
ایوه‌آلا، اولین وزیر دارایی زن نیجریه، سابقه‌ای ۲۵ ساله در بانک جهانی به عنوان یک اقتصاددان توسعه را داراست و مدتی نیز نفر دوم امور مدیریتی این بانک بود. یکی از مهم‌ترین اقدامات وی در زمان وزارت دارایی نیجریه، مذاکرات بین‌المللی برای کاهش بدهی ۳۰ میلیارد دلاری نیجریه بود. این دانش‌آموخته سابق هاروارد و MIT، امروز ریاست هیئت مدیره Gavi, the Vaccine Alliance را برعهده دارد. ایوه‌آلا در صورتی که به عنوان مدیرکل سازمان انتخاب شود، نه تنها اولین خانم در این منصب خواهد بود، بلکه عنوان اولین مدیرکل آفریقایی سازمان تجارت جهانی را نیز به خود اختصاص خواهد داد.
وزیر تجارت فعلی کره جنوبی نیز دیگر کاندیدای تصدی این مقام است، خانم یو سابقه‌ای ۲۵ ساله در امور تجاری دارد و از سال ۱۹۹۵ در روابط ما بین کره جنوبی و سازمان تجارت جهانی دخیل بوده است. خانم یو دارای مدرک JD از دانشگاه وندربیلت آمریکا و عضو کانون وکلای نیویورک است.
یکی از دو خانم در موقعیتی سخت مدیریت سازمان را برعهده خواهد گرفت؛ در دورانی که غالب کشورها سیاست حمایت‌گرایی یا protectionism را به سیاست چندجانبه‌گرایی اقتصادی ترجیح داده‌اند؛ درحالیکه نه تنها خود سازمان تجارت جهانی، بلکه سلف آن GATT نیز بر اساس همین چندجانبه‌گرایی بنا شده بود. از طرف دیگر، ادامه کشمکش‌های تجاری و اقتصادی بین ایالات متحده و چین تجارت جهانی را تحت الشعاع قرار داده است و هر دو کاندیدا نیز در برنامه‌های خود بازسازی اعتماد در روابط تجاری چندجانبه و رفع مشکلات و تنش‌های به وجود آمده بین اعضا را مسائلی حیاتی و مهم برای ادامه حیات سازمان تجارت جهانی دانسته‌اند.
مدیرکل سازمان در راس دبیرخانه قرار دارد و مدیریت امور جاری سازمان برعهده اوست. نکته قابل توجه این است که در ماده ۶ توافقنامه مراکش (۱۹۹۴) وظایف مدیرکل تشریح نشده و تعیین حدود وظایف او به شورای وزیران (عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری سازمان) سپرده شده؛ امری که هنوز به طور کامل محقق نشده است. ذکر نشدن محدوده وظایف مدیرکل، از قدرت این نهاد برای مدیریت سازمان کاسته و آن را شدیداً به تصمیم‌گیری‌های سیاسی برخی اعضای با نفوذ وابسته کرده است. طبیعتاً این امر منافع و برنامه‌های بلندمدت و همین‌طور کارایی سازمان را در سایه کشمکش‌های سیاسی و تجاری کشورهای عضو قرار می‌دهد.
منابع:
https://abcnews.go.com/Business/history-making-world-trade-organization-led-woman/story?id=73520274
https://www.wto.org/english/thewto_e/dg_e/dg_selection_process_e.htm
https://www.wto.org/english/news_e/news20_e/dgsel_08oct20_e.htm
http://sdg.iisd.org/news/wto-dg-selection-process-members-trim-roster-of-candidates-to-two/
https://www.wto.org/english/thewto_e/10anniv_e/future_wto_chap9_e.pdf