لايحه دوست دادگاه در پرونده MH17 ؛ كميته حقوق بشر راجع به جستجو و نجات در دريا

 

نوشته : ماركو ميلانوويچ   (Marko Milanovic)

٢٩ ژانويه ٢٠٢۱

 

ترجمه و تحقيق : سياوش عليزاده، پژوهشگر دوره دكتري حقوق بين الملل دانشگاه علامه طباطبايي

 

طی هفته های اخیر در خصوص مسئله صلاحیت فراسرزمینی بیش از اندازه مطلب نوشته شده است (اینجا و اینجا). با اين حال اجازه دهيد اين موضوع را رها نكنيم و اميدوار باشيم تكرار اين مطالب ملال آور نباشد. نخست اینکه، احتمالاً توجه مخاطبين تا اين لحظه به لايحه دوست دادگاه که مشترکا توسط من و همكارم خانم سانگيتا شاه (1) در قضيه مطروحه از جانب اوكراين و هلند عليه روسيه، تقديم ديوان اروپايي حقوق بشر گرديده است، جلب شده باشد. لايحه ي ما منحصراً حول محور سرنگوني پرواز MH17   بر فراز آسمان اوكراين در سال ٢٠١٤ تنظيم شده است (نک: اینجا). وفق سوابق شكلي پرونده، دولت هلند در جولاي ٢٠٢٠ دعوايي عليه روسيه با عنوان re MH17  طرح كرده است كه در دسامبر همان سال توسط ديوان با دو دادخواست ديگر از جانب اوكراين (press release) لَف شده است. از طرفي در همين رابطه يك شكواييه نيز از جانب اشخاص حقيقي (Ayley and others v. Russia) نزد دادگاه مفتوح است.

بخش نخست اين لايحه به بررسي دو مسئله انتساب و صلاحيت دولت، در مفهوم ماده ١ كنوانسيون اروپايي حقوق بشر مي پردازد كه معیارهای مناسبی را برای تشخیص این مسئله که آیا می توان دولت خوانده را مسئول ساقط كردن پروازMH17   دانست يا خير،  در اختیار می گذارد. بخش دوم لايحه به بررسي اين نكته معطوف است كه چگونه يك «اشتباه موضوعي» (2) در توسل به سلاح كشنده بايد در پرتو تعهدات مندرج در ماده ٢ كنوانسيون اروپايي حقوق بشر مورد توجه قرار گيرد. بخش سوم لايحه به بررسي دكترين هاي امكان پيشگيري و مشاركت در جنايت در رابطه با حق حيات، ذيل مفاد كنوانسيون مذكور در بافتار انتقال تسليحات به طرف هاي ثالث مي پردازد.

صرفا جهت استحضار باید اشاره کنم که، كميته حقوق بشر ملل متحد در ٢٧ ژانويه ٢٠٢٠، در خصوص دو دعوي مشابه مطروحه عليه دولت هاي مالت (اینجا) و ايتاليا (اینجا) اتخاذ تصميم نمود كه به موضوع قصور اين دولت ها در نجات گروهي بالغ بر ٢٠٠ مهاجر آواره در دريا كه در سال ۲۰۱۳  به سبب غرق شدن شناورشان جان باخته بودند، مربوط مي شد. بدون شک یکی از جنبه های اصلی این قضایا، مسئله صلاحیت فراسرزمینی است. به طور خلاصه بايد گفت، كميته حقوق بشر براي احراز اينكه مهاجرين مورد نظر همزمان داخل در صلاحيت هر دو دولت مالت و ايتاليا بوده اند به ضابطه مفهوم صلاحيت بر مبناي وظايف مشخص (3 ) توسل نمود. (4) با اين حال، دعواي مطروحه عليه دولت مالت به دليل اجتناب از پيگيري هرگونه روش حل و فصل اختلاف در مراجع ملي، غير قابل استماع اعلام گرديد، اما مسئوليت دولت ايتاليا به واسطه عدم ايفاي تعهدات مثبته خود در حفاظت از حيات انسان ها در وضعيت اضطرار در دريا، احراز گرديد.

اين نخستين بار بود كه كميته حقوق بشر فرصتي بزرگ براي اعمال رويكرد معطوف به وظيفه يا صلاحيت كاركردي را كه پيش از اين در نظريه  کلی شماره ٣٦ مقرر نموده بود، پيدا كرد؛ و همچنين  فرصتی برای اعمال این رویکرد در  دشوارترین شرایط ؛ یعنی قابليت اعمال تعهدات مثبت دولت ها مبنی بر حفاظت. با اين حال زماني كه ديوان صلاحيت همزمان دو دولت را احراز نمود با نوعي انشقاق در آراء اعضاي كميته روبرو شد. از اين رو بايد گفت، تصميم نهايي متخذه و همچنين نظرات جداگانه اعضا جاي تعمق و تأمل فراوان دارند. شايد بتوان گفت قابل توجه ترين اظهارنظر در اين ميان متعلق به يوال شانی (Yuval Shany) از طرفداران سر سخت رويكرد صلاحيت كاركردي و ( به همراه نايجل رادلي Nigel Rodley) از تدوین کنندگان اصلي نظريه کلی شماره ٣٦ بوده است كه در قضيه پيش روي اعتقاد دارد که صلاحیت نه برای دولت ایتالیا بلکه صرفا برای دولت مالت ایجاد شده است.

شخصاً ممكن است تا هفته آينده نظرات بيشتري در مورد تصميم اتخاذي ارائه كنم اما فعلا به بيان يك ملاحظه/ فرض اكتفا مي كنم. نكته پر اهميت در بخش استدلالي اكثريت اعضاء و نظرات جداگانه اين بود كه غرق شدن شناور مهاجران آواره در دريا در منطقه جستجو و نجات( SAR ) دولت مالت روي داده بود. حال تصور كنيد كه در وسط درياي آتلانتيك قايق تفريحي لوكسي، حامل افرادي بسيار بسيار جذاب، مثل مارك زاكربرگ(Mark zuckerberg )، ايلان ماسك (Elon musk  )، جف بزوس (Jeff Bezos)  واژگون شده باشد؛ در فاصله بسیار نزدیک به آن مثلا ۵۰ متری، یک کشتی نظامی ایتالیایی حضور دارد. ملوانان ايتاليايي به راحتی می توانند ببینند كه كشتي شكستگان  در وضعیت اضطراری فوری هستند.

واژگوني قطعاً در منطقه تحت حفاظت ايتاليا به وقوع نپيوسته است. اما با ملاحظه ديدگاه هاي كميته و نظرات اعضايش فكر مي كنيد كه زاكربرگ و ديگر افراد در حال غرق شدن در اين سناريو، موضوع صلاحيت دولت ايتاليا قرار مي گرفتند؟ اگر ناوچه ايتاليايي يك كيلومتر دورتر بود در پاسختان تفاوتي ايجاد مي شد؟ اگر فاصله ناوچه ايتاليايي تا كشتي واژگون شده يك ساعت بود ( كه دقيقاً وضعيت قضيه مطروحه در كميته حقوق بشر است ) نظرتان عوض مي شد؟ آيا دانستن اين كه در لحظه واژگوني، شناورهاي ديگري نيز در آن اطراف بوده اند و برخي حتي فاصله كمتري داشتند، تغییری در پاسختان ایجاد می کند؟ آيا پاسختان به اين نكته بستگي دارد كه آیا ناوچه ايتاليايي به پيام اضطراري قايق حادثه ديده واكنشي نشان داده يا نداده است ؟

 

 

 

لینک متن اصلی:

https://www.ejiltalk.org/category/ejil-analysis/?pagenum=2

 

 

 

 

 

• خانم سانگيتا شاه دانشيار دانشكده حقوق دانشگاه ناتينگهام است و در زمينه حقوق بشر در سطح ملي و بين المللي داراي چند تأليف منفرد و مشترك از جمله: (Private International Law and Human Rights, Oxford University Press, 2016) است.
• mistake of fact
• functional conception of jurisdiction
• توضيح مترجم ؛ صلاحيت مبتني بر وظيفه اصطلاحي است كه اكثراً در حقوق درياها مورد استفاده قرار مي گيرد و اساساً به محدوديت صلاحيتي دولت هاي ساحلي راجع به فعاليت هايشان در مناطق مختلف دريايي و همچنين به ميزان محدود صلاحيت هر دولت در خصوص برخي فعاليت ها در درياي آزاد مانند دزدي دريايي و تجارت برده باز مي گردد. اين شكل از صلاحيت در وهله اول جهت حفاظت از منافع مورد حمايت و مشروع دولت ساحلي و به طور استثنايي در مورد حفاظت از علائق جمعي بنا شده است. برگرفته از مقاله:

Ryngaert, Cedric, The concept of juricdiction in international law, professor of international law, Utrecht University, pp.8-9.