از بنیادها تا واقعیت: دیوان دائمی داوری

از بنیادها تا واقعیت: دیوان دائمی داوری[۱]
Maria Belen Moreno
مترجم: دکتر زهرا خداداد
پژوهشگر حقوق بین‌الملل
ویراستار علمی: دکتر علی نواری
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

انجمن داوری امریکای لاتین(ALARB) در ۲۶ جولای ۲۰۲۳ وبیناری را در مورد تحولات جدید دیوان دائمی داوری[۲] تشکیل داد. گفت‌وگو توسط کلاوس فون ووبسر(پرونده فون ووبسر و سیرا، از مکزیک[۳]) آغاز شد و توسط ساندرا گونزالس (فرره، از اروگوئه[۴]) و خوان مانوئل مارچان (پی.بی.دی، از اکوادور[۵]) هدایت شد؛ [آن‌ها] موضوعات متنوعی را مطرح کردند که توسط جولیان بوردچار(مشاور ارشد حقوقی و نماینده دیوان در جمهوری آرژانتین[۶]) و مارکل اگیلز پارته(دستیار مشاور حقوقی[۷]) از دیوان مورد غور و بررسی قرار گرفت.
«یک نهاد داوری نوین با یک نقش مهم فزاینده» سخنان آغازین مطرح شده از سوی کلاوس فون ووبسر بود که به طور مختصر به پیدایش دیوان دائمی داوری در لاهه اشاره نمود و با ارائه اطلاعاتی در مورد پرونده‌های آغاز شده در سال گذشته (که رکورد سال گذشته را پشت سر گذاشت) به اتمام رساند. همچنین شایان ذکر است که از ۲۰۴ پرونده حل و فصل شده در طول سال ۲۰۲۲، ۲۶ درصد آن، مربوط به یک عضو از کشورهای آمریکای لاتین و مرکزی بوده است.
سخنان آغازین منجر به این سوال شد: دیوان دائمی داوری از کجا آمده و به کجا می‌رود؟

جنبه‌های کلی و پیشینه تاریخی دیوان دائمی داوری
جولیان بورداچارار یک نمای کلی از دیوان[دائمی داوری] ارائه نمود که شامل پیشینه تاریخی و تاسیس آن در سال ۱۸۹۹ بود؛ زمانی که تزار نیکلای دوم روسیه اولین کنفرانس صلح لاهه را تشکیل داد که در آن ۲۶ کشور شرکت کردند و تعهد خود را برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین دولت‌ها و نیاز آن‌ها برای [تاسیس] یک محکمه بین‌المللی را ابراز کردند.
دیوان با ۱۲۲ کشور عضو و متعاهد، به یک نهاد داوری نوین و چندوجهی تبدیل شده است که برای پاسخگویی به نیازهای در حال تحول حل اختلاف جامعه بین‌المللی در وضعیت مطلوبی است. این دیوان ساختار سازمانی سه بخشی متشکل از یک شورای اداری است که بر سیاست‌ها و بودجه‌های آن نظارت دارد، هیئتی از داوران مستعد مستقل که به عنوان اعضای دیوان شناخته می‌شوند، وجود دارد؛ اگرچه لازم نیست داوران در پرونده‌های دیوان [دائمی داوری] از آن فهرست داوران معرفی شوند و [بخش سوم دیوان دائمی داوری] دبیرخانه آن [است که]، معروف به دفتر بین المللی و به ریاست دبیر کل است.
سپس مارکل اگیلز به بررسی گذار دیوان[دائمی داوری] از بستری برای اختلافاتی که منحصرا بین دولت‌ها بود به به کارگیری داوری‌های مختلط در سال ۱۹۳۴ پرداخت. فعالیت این نهاد در نیمه دوم قرن بیستم با توسعه قواعد داوری آنسیترال تقویت شد که موقعیت دیوان را به عنوان محکمه اصلی برای رسیدگی‌های به موجب این قواعد تثبیت کرد.
همچنین اوج قراردادهای سرمایه‌گذاری دوجانبه(BITs) و معاهدات چندجانبه دربردارنده شروط داوری با اشاره به قواعد آنسیترال مسیری را به سمت جایگاه پیشرو که اکنون دیوان[دائمی داوری] در اختلافات سرمایه‌گذاری دارد، آشکار کرد.
آقای اگیلز تاکید کرد که دیوان همچنین داوری‌های قراردادی را در بخش‌های مختلف مدیریت می‌کند. به عنوان نمونه آمار نشان می‌دهد که از ۲۰۴ قضیه‌ای که دیوان[دائمی داوری] در سال ۲۰۲۲ حل و فصل کرده، ۱۱۲ مورد مربوط به معاهده سرمایه‌گذاری و ۸۸ مورد داوری مبتنی بر قرارداد از انواع مختلف بوده است.

نقش‌های مختلف دیوان دائمی داوری: مدیریت پرونده، مرجع تصمیم‌گیری و تعیین‌کننده
دیوان دائمی داوری خدمات حل اختلاف متنوعی را ارائه می دهد، پشتیبانی اجرایی در داوری‌های بین‌الدولی، داوری‌های سرمایه‌گذاری و قراردادی بین‌المللی را از طریق مدیریت پرونده، ایفای نقش به عنوان مرجع تصمیم‌گیر یا تعیین مرجع تصمیم‌گیر دیگر ارائه می‌دهد. همان‌طور که آقای اگیلز تاکید کرد، ماموریت انعطاف‌پذیر دیوان دائمی داوری به آن اجازه می‌دهد تا رسیدگی‌های ماهیتی متفاوتی به غیر از داوری از جمله سازش، نظرات کارشناسی و کمیسیون‌های حقیقت‌یاب را مدیریت کند.
چگونه دیوان دائمی داوری مجموعه خدمات چندگانه خود را سازماندهی می‌کند؟ این یک سوال متداول از دیوان دائمی داوری است. آقای بردچهار توضیح داد که رسمیت بخشیدن به نقش دیوان همیشه در یک شرط داوری به صراحت بیان نشده یا مورد توافق قرار نمی‌گیرد. از این نظر نقشی که دیوان بر عهده می‌گیرد و میزان کمک آن به طرفین و دادگاه‌ها به نیازهای استفاده‌کنندگان (از این خدمات) بستگی دارد.
در هر صورت خدمات یکپارچه دیوان توسط مشاوران حقوقی آن انجام می‌شود. سازمان معمولا پرونده‌های پیچیده و بزرگ یا متوسط را مدیریت می‌کند. بنابراین هر مشاور حقوقی بین ۱۰ تا ۱۵ پرونده را به طور همزمان نظارت می‌کند. مشاوران حقوقی عموما از زمان ثبت پرونده تا زمان صدور حکم درگیر پرونده هستند. دیوان همچنین پشتیبانی تدراکاتی کاملی را که سازماندهی جلسات مستلزم آن است را ارائه می‌کند و اتاق‌های استماع را به صورت رایگان در سراسر جهان در قضایایی که توسط [این] نهاد مدیریت می‌شود، ارائه می‌دهد.
یکی دیگر از وظایف اصلی که توسط دیوان دائمی داوری انجام می‌شود – که به طور قطع (نقش) کمی نیست – نقش آن به عنوان مرجع تصمیم‌گیری یا تعیین مرجع تصمیم‌گیر [دیگر] است. برای درک این نقش، آقای اگیلز توضیح داد که مرجع تصمیم‌گیر یک نقش خارجی است که هر زمان که مسائلی در رابطه با اساسنامه دیوان پیش بیاید مداخله می‌کند. به عنوان نمونه در مورد انتصاب داور و به چالش کشیدن‌های داور چنین است. همچنین می‌توان از دیوان دائمی داوری برای تعیین مرجع تصمیم‌گیر دیگر در مواردی که طرفین داوری قادر به توافق بر سر مرجع تصمیم‌گیر نیستند، درخواست کرد.
حدود ۸۰ درصد از درخواست‌های ارائه شده به دیوان مربوط به انتصاب داوران است؛ در حالی که ۲۰ درصد باقی‌مانده مربوط به تصمیم‌گیری در مورد چالش‌های داور و حق‌الزحمه داور و غیره است.
خانم ساندرا گونزالس نیز این سوال جالب را مطرح کرد که انتخاب مرجع تصمیم‌گیر چگونه انجام می‌شود. در پاسخ، آقای بردچهار توضیح داد که این نهاد معمولا از فهرست دستورالعمل که توسط آنسیترال و قواعد داوری دیوان تعیین شده است، پیروی می‌کند. با توجه به این که هیچ کس بهتر از خود طرفین، ماهیت اختلاف آن‌ها را نمی‌داند، آقای بردچهار نیز بر اهمیت کسب اطلاعات از آن‌ها برای ارائه فهرست مناسب از نامزدها تاکید دارد.
آقای مارکل اگیلز نی به گونه‌ای برجسته به نقش دیوان در [موارد] به چالش کشیدن‌های داور پرداخت. هنگامی که چالشی مطرح می‌شود، دبیر کل از طرفین و داوران نظر می‌خواهد. طرفی که چالشی به داور ندارد، ممکن است به چالش پاسخ دهد یا با آن موافق باشد. از سوی دیگر، داور ممکن است نظرات خود را در مورد اعتراض بیان کند یا بدون پذیرش دلایل [از ادامه داوری] کناره‌گیری نماید.
نقش مرجعیت تصمیم‌گیر دیوان دائمی داوری برای یکپارچگی روند رسیدگی بسیار مهم است و شایان ذکر است که تمام تصمیمات در مورد به چالش کشیدن‌ها به درستی و مستدل هستند. این رویه [این] نهاد برای بیش از ۱۵ سال بوده است.

مشارکت‌های ارزشمند دیوان دائمی داوری
دیوان دائمی داوری نه تنها با مدیریت داوری‌ها و ارائه کمک در مواقع ضروری به توسعه داوری بین‌المللی کمک می‌کند بلکه این نهاد در ابتکارهای جهانی مانند گروه‌های کاری آنسیترال که موضوعات مرتبط با داوری را پوشش می‌دهد نیز مشارکت می‌کند.
در پرتوی این مشارکت، اعضای میزگرد به طور مختصر به پیش‌نویس کدرفتاری داوران در حل و فصل اختلافات سرمایه‌گذاری بین‌المللی که چند هفته پیش توسط کارگروه سوم آنسیترال منتشر شد، اشاره کردند که در آن دیوان دائمی داوری به عنوان ناظر در کنار سایر نهادها شرکت کرده است. در حالی که واکنش جامعه داوری به این کدرفتاری هنوز نامشخص است، مفاد آن به طور قطع بر ماهیت و دامنه شفاف‌سازی ارائه شده توسط داوران تاثیر می‌گذارد.
در نهایت تاثیر مثبت دیوان در کشورهایی که در آن دفتر بین‌المللی تاسیس کرده‌اند، نباید دست کم گرفته شود. حضور جهانی به [این نهاد] این اجازه را می‌دهد تا خدماتش به راحتی برای استفاده‌کنندگان از نهاد داوری در هر منطقه قابل دسترس باشد. دیوان دائمی داوری علاوه بر مقر آن در کاخ صلح در لاهه، اکنون دفاتری در بوینس آیرس، سنگاپور، وین، موریس و هانوی دارد.
به طور خاص آقای بردچهار به تاثیر دفتر بوئنوس آیرس بر توسعه داوری بین‌المللی در منطقه آمریکای لاتین اشاره کرد. دفتر بوئنوس آیرس که برنامه بلندپروازانه‌ای را توسعه داده و اجرا کرده است، به دیوان اجازه می‌دهد تا به استفاده‌کنندگان منطقه‌ای خود در محدوده زمانی یکسان یا مشابه خدمات ارائه دهد. برنامه اطلاع‌رسانی دفتر بوئنوس آیرس به موضوعات مختلفی مانند ارتباط با قضات بومی و برنامه‌های آگاهی در مورد مزایای داوری بین‌المللی می‌پردازد و حتی تعامل با کشورهای مختلف منطقه را با امضای چندین توافق‌نامه کشور میزبان با طرف‌های متعاهد دیوان در منطقه آمریکای لاتین تسهیل کرده است.

نتیجه
یک چیز مسلم است: دیوان دائمی داوری راه درازی را پیموده است. این نتیجه چندین عامل از جمله رسیدگی کارآمد به پرونده‌ها توسط این نهاد، مداخله آن در ابتکارات متنوع مانند گروه‌های کاری آنسیترال و البته رشد مستمر و پیوسته داوری به عنوان سازکار قابل اعتماد برای حل و فصل اختلاف برای هر دو مورد پرونده‌های سرمایه‌گذاری و تجاری است. از آن‌جایی که نهاد داوری به عنوان یک سازکار حل و فصل اختلاف روند مثبت خود را حفظ می‌کند، بازیگرانی مانند دیوان دائمی داوری باید به ایفای نقش محوری [خود] ادامه دهند.[۸]

[۱]https://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2023/09/23/from-its-origins-to-actuality-the-permanent-court-of-arbitration/
[2] the Permanent Court of Arbitration(PCA)
از این پس دیوان نامیده می‌شود.
[۳] Von Wobeser y Sierra, México
[4] Ferrere, Uruguay
[5] PBP, Ecuador
[6] Senior Legal Counsel and PCA Representative in the Argentine Republic
[7] Assistant Legal Counsel
[8] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)