اولین قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد هوش مصنوعی[۱]
Annika Knauer
مترجم: مهریار راشدی
دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی
ویراستار علمی: دکتر امیر درون‌پرور
پژوهشگر حقوق بین‌الملل
روز پنجشنبه ۲۱ مارس ۲۰۲۴، مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای گرامیداشت روز جهانی رفع تبعیض نژادی تشکیل جلسه داد. در آن جلسه، تقریباً به صورت مخفیانه، اولین قطعنامه در موضوع هوش مصنوعی را تصویب کرد. در اواخر سال ۲۰۲۳، مجمع عمومی مجموعه‌ای از قطعنامه‌ها در مورد توسعه فناوری و ادغام آن‌ها به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد را تصویب کرده بود. با این حال، هیچ یک از آن‌ها به طور خاص و منحصراً به هوش مصنوعی نمی‌پرداخت. در حالی که این فناوری سریع‌تر از همیشه در حال توسعه است، به ویژه از زمان راه‌اندازی موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی مولد و مدل‌های زبان بزرگ مانند ChatGPT ، Anthropic’s Claude Google’s Gemini یا مایکروسافت Copilot در سال گذشته، با این حال پیشرفت در زمینه مقررات‌گذاری خزنده بوده است. ماهیت جهانی پیاده‌سازی هوش مصنوعی مستلزم رویکردی بین‌المللی برای تنظیم مقررات آن است، به نظر می‌رسد یافتن زمینه‌های مشترک برای کشورها چندان آسان نیست. پس از سال‌ها بحث، سرانجام پارلمان اروپا اولین چارچوب منطقه‌ای [یعنی] قانون هوش مصنوعی(AI Act) را در اوایل ماه جاری تصویب کرد و شورای اروپا در حال حاضر در حال کار بر روی کنوانسیون هوش مصنوعی است. با این حال، در سطح بین‌المللی اقدامات اندکی در حال انجام است.
این نوشتار شرایط تصویب قطعنامه را مختصرا توضیح داده و سپس منافع متفاوت کشورها در مورد هوش مصنوعی را تا حدودی تبیین نموده و در این زمینه، محتوای قطعنامه ۷۸/L.49 را تحلیل خواهد کرد.
تصویب قطعنامه
پیش‌نویس قطعنامه به پیشگامی ایالات متحده آمریکا تنظیم شد. این کشور به همراه ۴۰ کشور عضو دیگر در ۱۴ مارس، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه داد که مزایای آن «در سراسر جهان به کشورها در تمام سطوح توسعه گسترش می‌یابد». اهداف ایالات متحده کاملا بلندپروازانه بود، زیرا از همان ابتدا اعلام کرد که هدف این پیش‌نویس متقاعد کردن تمام ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل متحد است. لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات متحده آمریکا [در سازمان ملل متحد]، طی سخنرانی مقدماتی خود تأکید کرد که کشورش با بیش از ۱۲۰ کشور برای تدوین متن قطعنامه همکاری داشته است. تصویب نهایی [قطعنامه] در شصت‌وسومین نشست از اجلاس هفتادوهشتم مجمع عمومی سازمان ملل متحد صورت گرفت.
با وجود اینکه [این قطعنامه] بدون رأی‌گیری به تصویب رسید، بیش از ۱۲۵ کشور تصمیم به حمایت مشترک از این قطعنامه گرفتند. در طول جلسه اتفاقی کاملاً قابل توجه رخ داد و نماینده مکزیک، یکی از کشورهایی که از قطعنامه حمایت نکرد، درخواست قرائت بیانیه داد. با این حال، این درخواست پس از بسته شدن دستور جلسه ارائه شد و رئیس مجمع عمومی آن را به دلایل آیین‌نامه‌ای رد کرد. جالب این‌جاست که مکزیک اولین کشور آمریکای لاتین بود که راهبرد ملی هوش مصنوعی را در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد و به نظر می‌رسد خود را متعهد به پیشبرد هوش مصنوعی می‌دانست. باید دید آیا مکزیک همچنان در مورد چرایی تصمیم به خودداری از حمایت مشترک از قطعنامه بیانیه رسمی خواهد داد؟
منافع بسیار متفاوت
این قطعنامه جدید در عین غیرِ الزام‌آور بودن، اولین تلاش برای همراهی همه کشورها و نه فقط مناطق خاص است. با این حال، منافع مربوط به مقررات هوش مصنوعی از قاره‌ای به قاره دیگر و حتی کشوری به کشور دیگر بسیار متفاوت است.
ایالات متحده مقر حداقل چهار بازیگر اصلی هوش مصنوعی است: Open AI، Anthropic، Google و Microsoft. به طور طبیعی منافع این کشور بیشتر با منافع کسب و کارها برای تقویت توسعه و درآمد هماهنگ است. کاخ سفید در حالی که از مخاطرات مربوط به حریم خصوصی و داده‌های جانبدارانه آگاه است، با توجه به لایحه پیشنهادی حقوق هوش مصنوعی در وبسایت خود، این موارد را بیان می‌کند:«اکنون این ابزارها تصمیمات مهمی را در بخش‌های مختلف هدایت می‌کنند، در حالی که داده‌ها به تحول اساسی در صنایع جهانی کمک می‌کنند. این ابزارها که با قدرت نوآوری آمریکایی تغذیه می‌شوند، توان بازتعریف هر بخش از جامعه و بهبود زندگی برای همه را دارند».
در مقابل، اروپا به دلیل ضوابط سخت‌گیرانه خود برای حفظ حریم خصوصی داده‌ها شناخته شده است. هم هوش مصنوعی مولد و هم هوش مصنوعی نظارتی به حجم وسیعی از داده برای یادگیری از الگوها و تولید خروجی قابل‌درک نیاز دارند. اتحادیه اروپا یک «رویکرد اروپایی برای اعتماد به هوش مصنوعی» را ترسیم می‌کند که از یک «چارچوب قانونی اروپایی برای هوش مصنوعی که از حقوق اساسی حمایت می‌کند و خطرات ایمنی خاص سیستم های هوش مصنوعی را مورد توجه قرار می‌دهد»، «یک چارچوب مسئولیت مدنی» و «بازنگری در قانون ایمن بخشی» تشکیل شده است. بر این اساس، حوزه اروپا بر مهار استفاده بیش از حد از داده‌ها و محافظت از کاربران تمرکز دارد.
کشورهای آفریقایی عمدتاً با قابلیت دسترسی و ورود به پیشرفت‌های هوش مصنوعی دست و پنجه نرم می‌کنند. در دسترس بودن هوش مصنوعی بسیار به اتصال به اینترنت وابسته است. از ۳۳ درصد جمعیت جهان که به اینترنت دسترسی ندارند، اکثریت قریب به اتفاق در جنوب جهانی قرار دارند. علاوه بر این، توسعه، آموزش و آزمایش هوش مصنوعی به شدت بر داده‌های بدست‌آمده از شمال جهانی متکی است و عمدتاً به زبان انگلیسی انجام می‌شود. این [موضوع] اغلب به [تولید] داده‌های سوگیرانه، تبعیض‌آمیز و بی‌فایده برای بازار آفریقا منجر می‌شود. ساندرا ماکومبیروفا (Sandra Makumbirofa) از [بخش] تحقیقات فناوری اطلاعات و ارتباطات آفریقا اخیراً اظهار داشت:«داده‌هایی که ما به عنوان کشورهای آفریقایی در اختیار داریم در آموزش مدل‌های هوش مصنوعی نشان داده نشده است. این بدان معناست که هوش مصنوعی [تولید شده] در کشورهای خارجی که ما در آفریقا استفاده می‌کنیم، لزوماً زمینه آفریقایی ندارد و بنابراین ما قادر به استفاده کارآمد از آن‌ها تا جایی که می‌توانیم نیستیم».
کشورهای جنوب جهانی، به درستی، می‌ترسند که از توسعه و استقرار سازنده هوش مصنوعی عقب بمانند.
محتوای قطعنامه ۷۸/L.49
جای تعجب نیست که زمینه مشترکی که می‌توان برای اطمینان از پذیرش گسترده پیش‌نویس قطعنامه یافت، نسبتاً ناچیز است. با این حال، قطعنامه ملموس‌تر و قوی‌تر از آن چیزی است که انتظار می‌رود.
اولاً، این قطعنامه تعهد را نه تنها نسبت به منشور ملل متحد بلکه نسبت به اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز تأیید می‌کند. به ویژه ارجاع به قواعد بین‌المللی حقوق بشر برای کشورهایی که استفاده اخلاقی و ایمن از هوش مصنوعی را در راهبردهای ملی خود تبلیغ می‌کنند، مهم است.
علاوه بر این، دو مفهوم به طور ویژه در قطعنامه ۷۸/L.49 برجسته شده‌اند و احتمالاً به موفقیت آن کمک کرده‌اند. اولین مورد اشاره مکرر به «چرخه حیات» هوش مصنوعی است. این مفهوم رویکردی جامع را تضمین می‌کند که از یک طرف مرحله پیش‌آموزش یعنی مرحله‌ای که برای حفظ حریم خصوصی و گزینش داده‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد و از طرف دیگر جنبه‌های توسعه فناوری و فروش به مصرف‌کننده نهایی را شامل می‌شود. ثانیاً، متن قطعنامه مکرراً تأکید می‌کند که کشورها فقط باید وظایف خود را در راستای قوانین ملی انجام دهند و بدین ترتیب در پیاده‌سازی حاشیه صلاحدید بالایی را برای کشورها تضمین می‌کند. کشورهای عضو همچنان مسئول تعیین الزامات برای کشور خود هستند و ملزم به چشم‌پوشی از خط مشی‌های ملی یا منطقه‌ای خود نیستند و این امر آن‌ها را قادر می‌سازد تا به تعقیب منافع انفرادی خود ادامه دهند.
این قطعنامه در مقایسه با پیش‌نویس قبلی ایالات متحده در دسامبر ۲۰۲۳، افق‌های بیشتری را ارائه می‌کند. در حالی که پیش‌نویس، هر گونه سوء استفاده از هوش مصنوعی را محکوم می‌کرد، قطعنامه نهایی تنها کشورهای عضو را تشویق می‌کند تا توسعه چارچوب‌هایی را برای محافظت از افراد در برابر سوء استفاده و برخی اقدامات مضر دیگر تسهیل کنند. علاوه بر این، در ابتدا از کشورهای عضو «خواسته شد» تا در چندین اقدام خاص در رابطه با حکمرانی هوش مصنوعی مشارکت کنند. سند نهایی این امر را صرفا به «تشویق» کشورها برای اقدام تقلیل داد. در بخش آخر این پیش‌نویس تصمیم بر آن شد که تحولات در زمینه حکمرانی هوش مصنوعی برای فرآیندهای مربوطه سازمان ملل متحد تحت بررسی قرار گیرد. قطعنامه نهایی صرفاً با تصدیق نقش سازمان ملل متحد در دستیابی به اجماع جهانی در مورد سیستم‌های هوش مصنوعی ایمن، مطمئن و قابل اعتماد به پایان می‌رسد. این تغییرات در مقایسه با پیش‌نویس قبلی، نرمش متن قطعنامه را نشان می‌دهد که احتمالاً پذیرش سند را به طور قابل توجهی تسهیل می‌کند.
با این حال، از یک جنبه، قطعنامه نهایی به طور قابل توجهی قوی‌تر از پیش‌نویس است. در مورد گنجاندن کشورهای در حال توسعه، پیش‌نویس در ابتدا تنها کشورهای توسعه‌یافته را تشویق می‌کرد تا به سایر کشورها برای بستن شکاف دیجیتالی کمک کنند. در مقابل، قطعنامه نهایی با تأکید بر دسترسی فراگیر و عادلانه به مزایای هوش مصنوعی و حتی با نام بردن از اقداماتی مشخص برای انجام، از همه کشورها می‌خواهد تا با کشورهای در حال توسعه همکاری کرده و به آن‌ها کمک کنند.
نتیجه‌گیری
به طور خلاصه، اولین قطعنامه در مورد هوش مصنوعی دارای نتایج امیدوارکننده‌ای است که کشورهای عضو را متعهد می‌سازد که از مدیریت ایمن فناوری مطابق با تعهدات حقوق بشری اطمینان حاصل کنند. از نظر حقوقی، مطمئناً خصوصیت نمادین این قطعنامه بیش از ارزش واقعی آن است. با وجود این، قطعنامه مذکور نشان می‌دهد که کشورها از مشکلات پیچیده‌ای که با توسعه و استقرار هوش مصنوعی به وجود می‌آیند، آگاه هستند و چشم خود را بر خطراتی که این فناوری برای شهروندانشان در پی دارد، نمی‌بندند. نه تنها پیشرفت‌های فناورانه بلکه [پیشرفت‌های] حقوقی نیز در این حوزه نوین قابل مشاهده است. این اولین قطعنامه احتمالاً چندین قطعنامه دیگر را به دنبال خواهد داشت تا در نهایت استفاده اخلاقی و منصفانه از هوش مصنوعی را با ایجاد توازن میان منافع حقوق بشری و منافع مختلف کشورها تضمین نماید.[۲]
[۱] https://www.ejiltalk.org/the-first-united-nations-general-assembly-resolution-on-artificial-intelligence/
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)