درآمدی بر حقوق افراد دارای اختلال اوتیسم ( به مناسبت دوم آوریل, روز جهانی آگاهی از اوتیسم)

محمود گلستانی

پژوهشگر حقوق بین‌الملل و مدرس دانشگاه

دوم آوریل در راستای ارتقاء آگاهی عمومی افراد نسبت به اختلال اوتیسم، مساعدت به افراد دارای اختلال اوتیسم و ایجاد انگیزه و بهره مندی از قابلیت و استعداد این افراد، روز جهانی آگاهی از اوتیسم (World Autism Awareness Day  ) نامیده شده است. همه گیری کووید-۱۹ (COVID-19 pandemic  ) نابرابری های آشکار را در سراسر جهان افزایش داده است، به ویژه هنگامی که صحبت از توزیع درآمد و ثروت، دسترسی به مراقبت های بهداشتی و حمایتهای قانونی و سیاسی می شود. افراد مبتلا به اوتیسم مدتهاست که با بسیاری از این نابرابری ها روبرو بوده اند که تنها با شیوع بیماری covid-19 این موارد نمود بیشتری داشته است. این مشکل با اعمال استخدام های تبعیض آمیز و محیط های کاری که موانع عمده ای برای افراد اوتیسم ایجاد می نماید، دوچندان می شود. موارد مذکور منجر به بیکاری یا کم کاری شدید اکثریت بزرگسالان طیف اوتیسم نیز می گردد. [a]

در راستای حمایت از افراد دارای اختلال اوتیسم، جامعه بین المللی اقداماتی را انجام داده که در این بین می توان به سه سند بین المللی به عنوان اسناد کلیدی در حمایت از افراد دارای اختلال اوتیسم اشاره نمود:

۱- سند اول: قطعنامه مجمع عمومی به شماره  [۱]A/RES/62/139

قطعنامه مجمع عمومی مبنی بر اعلام روز جهانی آگاهی از اوتیسم، برای نخستین بار در دسامبر سال ۲۰۰۷ توسط مجمع عمومی سازمان ملل و به اتفاق آراء با هدف افزایش آگاهی در مورد این اختلال شکل گرفت. در این قطعنامه به موارد ذیل تاکید می گردد:

– افراد دارای معلولیت با حفظ کرامت انسانی باید از یک زندگی کامل و مناسب برخوردار شوند.

– ترویج اعتماد به نفس و تسهیل مشارکت فعال کودکان دارای اختلال اوتیسم در  سطح جامعه.

– استفاده کامل افراد دارای معلولیت به ویژه افراد دارای اختلال اوتیسم از کلیه حقوق بشر و آزادی های اساسی با تاکید بر کودکان دارای اختلال اوتیسم

– آگاهی از اینکه اوتیسم یک معلولیت همراه با رشد و به صورت مادام العمر است و عملکرد مغز را  تحت تأثیر قرار می دهد و صرف نظر از جنسیت، نژاد یا وضعیت اقتصادی- اجتماعی منجر به اختلالات در تعامل اجتماعی، مشکلات کلامی و غیرکلامی ارتباطی و رفتاری می گردد.

– نگرانی از شیوع و میزان بالای اوتیسم در کودکان در مناطق مختلف جهان و در نتیجه ایجاد چالش های توسعه برای حوزه سلامت برای بلند مدت، برنامه های مراقبتی، آموزشی، و نیاز به مداخله دولتها ، سازمانهای غیردولتی و بخش خصوصی.

– یادآوری اینکه تشخیص به موقع و تحقیقات و مداخلات مناسب برای رشد و توسعه هر فرد حیاتی است.

– تعیین دوم آوریل به عنوان روز جهانی آگاهی از اوتیسم (شروع از سال ۲۰۰۸ )

– دعوت از کلیه کشورهای عضو،سازمانهای بین المللی و همچنین جامعه مدنی، از جمله سازمانهای غیردولتی و بخش خصوصی، به منظور افزایش آگاهی عمومی در مورد اوتیسم

– تشویق کشورهای عضو برای افزایش آگاهی اختلال اوتیسم در کل جامعه ، از جمله در سطح خانواده  و به ویژه در مورد کودکان.

2- سند دوم: کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت[۲]

در مقدمه کنوانسیون ضمن تاکید بر اینکه همگان بدون هر گونه تمایزی، از تمامی حقوق و آزادی های اساسی برخوردارند و اذعان به این که تبعیض علیه هر فرد بر مبنای معلولیت، تخطی از منزلت و ارزش ذاتی هر فرد انسانی است و با عنایت به چالش اشتغال افراد دارای معلولیت به صورت ویژه در ماده ۲۷، کنوانسیون “حق معلولین برای کار، بر اساس برابری با دیگران” و “محیط کار باز، فراگیر و قابل دسترس برای افراد دارای معلولیت” را به رسمیت می شناسد. برخی از کارفرمایان اخیراً برنامه های اشتغال فراگیر را آغاز کرده اند که در آنها افرادی که تشخیص اوتیسم و ​​بیماری های مرتبط دارند، در آن گنجانده شده اند. با توجه به تجربه به دست آمده از این برنامه ها ، و با انگیزه تمایل به مسئولیت پذیری اجتماعی و به دست آوردن یک مزیت رقابتی با بهره گیری از مهارت ها و توانایی ها، اکنون تعداد بیشتری از کارفرمایان در حال ایجاد  این نوع الگو ها می باشند. محل کار و شیوه های استخدام به طور کلی که اقتصاد جهانی با از دست دادن صدها میلیون شغل از زمان شروع رکود اقتصادی ، دچار بدترین رکود اقتصادی است، بدون شک بر تلاش شرکت ها برای پیاده سازی این مدل های جدید تأثیر گذاشته است. در عین حال، روش های جدید کار، از جمله کار از راه دور و استفاده از فنآوری های جدید، فرصت هایی را برای کارمندان طیف اوتیسم ایجاد نموده که قبلاً رشد در محیط های سنتی محل کار را دشوار می دیدند.

۳- سند سوم: گزارش دبیرکل در مورد اجرای استراتژی ورود به نظام معلولیت سازمان ملل[۳]

دبیرکل سازمان ملل متحد، در مورد اجرای استراتژی ورود به نظام معلولیت سازمان ملل در ژوئن ۲۰۱۹، اظهار داشت که سازمان ملل متحد باید با الگوبرداری از استانداردها در زمینه معلولیت، عملکرد در تمام ارکان را بالا ببرد. در به رسمیت شناختن این تعهد ، مجمع عمومی از دبیرکل دعوت کرد تا در هفتاد و پنجمین جلسه خود در سال ۲۰۲۰ ، اولین گزارش جامع در مورد اقدامات انجام شده توسط سازمان ملل متحد برای ورود جریان اصلی معلولیت و اجرای استراتژی از زمان راه اندازی آن را ارائه دهد. این گزارش تلاشهای کلی سیستم و تعهدات جمعی را در جهت دستیابی به تحولات دگرگون کننده و پایدار برای افراد دارای معلولیت در داخل سازمان ملل را ارائه می دهد. همانطور که استراتژی در سال ۲۰۱۹ راه اندازی شد ، گزارش سال ۲۰۲۰ اولین وضعیت اساسی در مورد شمول معلولیت را ارائه می دهد. این دستورالعمل ها گام های مشخصی را برای حمایت از کشورهای عضو برای اجرای کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و دستیابی به اهداف توسعه پایدار تعیین می نماید، که به سازمان ملل متحد برای همه کمک می کند[b]

اهم مواردی که در استراتژی ورود به نظام معلولیت سازمان ملل متحد مد نظر قرار می گیرد عبارت است از:

– رفتار منصفانه با افراد دارای معلولیت

– ارایه فرصت عادلانه به افراد دارای معلولیت ( با تاکید بر تحصیل، سلامت، اشتغال ومشارکت)

– اطمینان از برخورداری از حقوق بشر برای همگان

– استفاده از نهایت زندگی

– اطمینان از امنیت مردم

– دردرسترس قرار گرفتن امکانات برای همگان

– آموزش و ….

علاوه بر سه مورد فوق می توان به هفده هدف توسعه پایدار که در سال ۲۰۱۵ توسط رهبران جهان در سازمان ملل متحد به تصویب رسید، اشاره نمود. طرحی برای پرداختن به چالش های عمده جهان، که از جمله آنها استراتژی کاهش نابرابری ها است. یکی از اهداف توسعه پایدار ۸  (SDG8  یا هدف جهانی ۸ Sustainable Development Goal8 – ) کار مناسب و رشد اقتصادی – ترویج اشتغال کامل و مولد و کار مناسب برای همه، از جمله افراد دارای معلولیت است. [c]

همچنین به شکلی عام می توان به اسناد حقوق بشری منجمله مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق حقوق مدنی و سیاسی، میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین کنوانسیون حقوق کودک در راستای برخورداری از حق بهره مندی اجتماعی و حق بر سلامت افراد دارای معلولیت نیز اشاره نمود.

خلاصه کلام اینکه: با توجه به اهمیت جریان سازی موضوع معلولیت بعنوان جزء جدایی ناپذیر  راهبردهای مرتبط با توسعه پایدار، باید تاکید کرد که بیماران مبتلا به اوتیسم مانند دیگر افراد، مستحق بهره‌مندی از حقوق بنیادین بشر و بهره مندی از زندگی اجتماعی، به دور از هرگونه تبعیض هستند.

منابع:

[۱] – General Assembly resolution proclaiming World Autism Awareness Day (A/RES/62/139) available in: : http://undocs.org/A/RES/62/139

–  Convention on the Rights of People with Disabilities  ۳

[3]–Secretary-General’s report on the implementation of the UN Disability Inclusion Strategy

https://www.un.org/en/observances/autism-day-  [a]

[b]– https://www.un.org/en/disabilitystrategy/sgreport

[c]–https://www.un.org/sustainabledevelopment/economic-growth/#tab-2f1cc1f12f763777498