آناهیتا سیفی[۱]
مقدمه:
نهاد زنان سازمان ملل متحد برای تسریع درپیشرفت و رفع نیازهای زنان در سراسر جهان شکل گرفته است.این نهاد در هنگام تعیین معیارهای جهانی برای دستیابی به توانمندسازی زنان، از کشورهای عضو سازمان ملل متحد و جامعه مدنی برای طراحی قوانین، سیاست ها ،برنامه ها و خدمات مورد نیاز برای اجرای این استانداردهاحمایت می کند. مشارکت برابر زنان در همه جنبه های زندگی، با تمرکز بر پنج حوزه اولویت: افزایش رهبری و مشارکت زنان؛ پایان دادن به خشونت علیه زنان؛ درگیر شدن زنان در همه جنبه های روند صلح و امنیت؛ تقویت اقتصادی زنان و ایجاد برابری جنسیتی در برنامه ریزی توسعه ملی از اهداف محوری نهاد زنان است. [۲] اگرچه پیشرفت ها در بسیاری از بخش ها وجود داشته اما زنان هنوز با مشکلات زیادی روبرو هستند. در افغانستان تعداد زیادی زنان و کودکان توسط تروریست ها کشته یا زخمی می شوند. توانمندسازی زنان با موانع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روبرو است. با همکاری نهاد زنان سازمان ملل و جامعه جهانی دستاوردهایی حاصل شده و اقداماتی در پیشبرد حقوق زنان و توانمندسازی آنها از طریق تصویب قوانین، سیاست ها و استراتژی های ملی انجام یافته است. چارچوب ملی صلح و توسعه[۳]توانمندسازی اقتصادی زنان و برنامه های اقدام ملی[۴]، درجهت اجرای قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل متحد نمونه ی برجسته ای برای تضمین حقوق اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زنان از جمله دسترسی به آموزش، بهداشت، معیشت و کلیه خدمات عمومی می باشد.[۵] با این حال، دستاوردها محدود و موقعیت زنان افغان همچنان در سطح پایینی قرار دارد. افغانستان جامعه ای کاملاً محافظه کار است و برخی پیشرفت های اندکی که پس از سقوط طالبان به وجود آمد بسیار شکننده و ناپایدارهستند.بسیاری از زنان به طور فزاینده نگران امنیت خود و پیامدهای هرگونه توافق صلح در مورد حقوق خودهستند.
نهادزنان
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در جولای ۲۰۱۰ نهاد زنان سازمان ملل[۶] را تاسیس کرد. این نهاد، چهار بخش مختلف سازمان ملل شامل بخش پیشرفت زنان[۷]، مؤسسه بین المللی آموزش و تحقیق برای پیشرفت زنان[۸]، دفتر مشاوره ویژه درباره مسائل جنسیتی و پیشرفت زنان[۹] وصندوق توسعه ملل متحد برای زنان[۱۰] را دربرمی گیرد.[۱۱] بخش عمده ای از بودجه این نهاد از طریق کمک های مالی داوطلبانه سازمان های دولتی، دولت یا افراد تأمین می شود. از نقش اصلی نهاد زنان ملل متحد، حمایت از نهادهایی مثل کمیسیون مقام زن، کمک به کشورهای عضو برای عملیاتی کردن این استانداردها و پشتیبانی فنی و مالی ازکشورهای نیازمندمی باشد. این نهاد از طرح ها و پروژه هایی حمایت می کند که بر ترویج مشارکت زنان، تقویت حفاظت از زنان در جنگ، تقویت سیستم پاسخگویی و پیشرفت وضعیت زنان پس از پایان درگیری تمرکز دارند. تقویت ظرفیت محلی و تخصیص بودجه برای ارائه برنامه های بشردوستانه را سرلوحه برنامه های خود قرار داده است. [۱۲] اماتعداد معدودی از سازمان ها مسائل جنسیتی را در اولویت تأمین بودجه قرار می دهند. نهادهای مربوط به زنان از جمله یونیفم یا صندوق توسعه ملل متحد برای زنان منابع مالی قابل توجهی ندارند[۱۳].
نهاد زنان سازمان ملل در افغانستان: فرصت ها و چالش ها
نهاد زنان سازمان ملل و صندوق توسعه سازمان ملل متحد با دولت افغانستان همکاری کرده و تمرکز خود را برهمکاری با وزارت امور زنان، وزارتخانه دادگستری، بهداشت، امور خارجه، …قرار داده اند .نهاد زنان سازمان ملل در موضوعات مربوط به قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل در مورد زنان ، صلح و امنیت، با وزارت امور خارجه افغانستان و همچنین وزارت کشورو با طیف گسترده ای از سازمان های جامعه مدنی، موسسه تحقیقاتی زنان، صلح و امنیت[۱۴]، شبکه زنان افغانستان، موسسه برابری برای صلح و دموکراسی و سازمان های غیردولتی افغان همکاری دارد. دفتر زنان در سازمان ملل افغانستان در سال ۲۰۰۲ تاسیس شد. زنان سازمان ملل متحددر افغانستان بر موضوعاتی مثل[۱۵] تقویت مشارکت زنان درفرآیندهای صلح و افزایش ظرفیت آژانسها برای استفاده از قطعنامه ۱۳۲۵ به عنوان یک چارچوب سیاستگذاری و برنامه نویسی؛[۱۶] ارتقاء ظرفیت رسمی مؤسسات؛ سازمان های غیردولتی و سازمانهای مردم نهاد برای مقابله با پیشگیری، درمان و توسعه جنبه های مختلف رفع خشونت علیه زنان؛ یکپارچه سازی دیدگاه جنسیتی در همه ابعاد عدالت در عملکرد سیستم های حقوقی و قضایی و حساس به جنسیت؛ اصلاح قوانین تبعیض آمیزو سیاست ها و حمایت حقوق بین الملل بشر؛ افزایش ظرفیت زنان برای فرصت های ایجاد دارایی های اقتصادی پایدار و توسعه ظرفیت های نهادی تمرکز دارد. نهادزنان سازمان ملل متحد ریاست کارگروه جنسیتی[۱۷] را برعهده داشته و عضو فعال کارگروههای مانندکارگروه ازدواج زودهنگام و خشونت مبتنی بر جنسیت[۱۸]وکارگروه صلح و امنیت است. نهاد زنان سازمان ملل هنوز با چالش هایی مثل کمبودبودجه و منابع، عدم شفافیت در وزارتخانه ها در مورد پاسخگویی جنسیتی و عدم ثبات مواجه است. ناامنی و عدم اطمینان از آینده افغانستان پس از خارج شدن نیروهای آمریکایی برنامه ریزی را دشوار وتنش زا می کند. محدودیت های امنیتی دسترسی به بسیاری از مناطق کشور را برای نهادزنان مشکل کرده واین در حالی است که این نهاد باید مشارکتهای خود با جامعه مدنی را تقویت کند تا صدا و نیازهای زنان فقیر مناطق محروم و روستایی نیزشنیده شده و مورد توجه قرارگیرد. در این راستا مشارکت با دولت مهم اما ضعیف به نظر می رسد و نگرانی های قابل توجهی در مورد پایداری و اثربخشی این همکاری وجود دارد. ظرفیت های سازمانی، منابع انسانی و مالی نهادزنان سازمان ملل برای مشارکت مؤثرکافی نیست. نهادزنان سازمان ملل متحد به وضوح در سیاست های ملی و بین المللی مربوط به پیشبرد اهداف هنجاری زنان ، صلح و امنیت در افغانستان تأثیر گذاشت که به صورت مشارکت زنان در کنفرانس های بین المللی و ملی منعکس شده ودر سیاست های ملی با وجود چالش ها و محدودیت های فضای سیاسی، برخی تغییرات قانونی که به پیشبرد اهداف قطعنامه ۱۳۲۵ کمک می کند ایجاد شد. افغانستان یکی از کشورهایی است که دارای برنامه اقدام ملی برای اجرای قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل است. با این وجود مشکلات عدیده در افغانستان ادامه این پیشرفت ها را سخت ترکرده و نشان می دهد دستاوردها تاچه حد شکننده و برگشت پذیر هستند.[۱۹]پشتیبانی از بومی سازی برنامه اقدام ملی ۱۳۲۵ با مشارکت فعال زنان و همچنین دولت های محلی و شورای صلح استانی یکی از اولویت های اصلی نهادزنان سازمان ملل برای سالهای ۲۰۱۸-۲۰۲۰ می باشد.[۲۰] دولت افغانستان گام های عملی به ویژه در رابطه با معاهدات مربوط به حقوق زنان، برای رعایت تعهدات مربوط به حقوق زنان و کمک به حفظ صلح و امنیت واجرای قطعنامه ۱۳۲۵ برداشته و در این راستا برنامه اقدام ملی[۲۱] از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ را برای مقابله با چالش هایی که زنان در پی جنگ و درگیری با آنها روبرو شده اند تدوین کرد. دولت افغانستان برای دستیابی به موارد زیر برنامه اقدام ملی را تدوین کرده است: مشارکت زنان در سطوح تصمیم گیری و اجرایی خدمات کشوری؛امنیت و صلح و ادغام مجدد؛مشارکت فعال زنان در انتخابات کشوری و استانی؛دسترسی زنان به سیستم عدالت مؤثر، فعال و پاسخگو؛حمایت بهداشتی و روانی از بازماندگان خشونت جنسی و خانوادگی در سراسر افغانستان؛ محافظت از زنان دربرابر انواع خشونت وتبعیض، تأمین منابع مالی برای فعالیتهای مربوط به زنان درشرایط اضطراری؛ پایان مصونیت از مجازات در برابر خشونت علیه زنان و جنایات مرتبط؛درگیر کردن مردان درمبارزه با خشونت علیه زنان؛ افزایش امنیت اقتصادی برای زنان آسیب پذیر از طریق افزایش اشتغال فرصت ها؛افزایش دسترسی به آموزش و آموزش عالی برای دختران و زنان ،…. [۲۲]این برنامه که توسط شورای وزیران تصویب شدبه عنوان ابزار اصلی دولت برای اجرای سیاست ها وتعهدات مربوط به توانمندسازی و برابری جنسیتی زنان است. به منظور اجرای مقررات مندرج در قانون اساسی، قوانین و سیاستهای گوناگون و برنامه های عملیاتی، تعدادی از ساختارهای ملی مثل وزارت امور زنان،[۲۳]کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان[۲۴]، دادگاه های خانوادگی[۲۵]، کمیسیون های مرکز استان ها درباره از بین بردن سوء استفاده جنسی از زنان و کودکان تأسیس شده است [۲۶]. اما با توجه به وضعیت امنیتی افغانستان، جامعۀ جهانی در مورد وضعیت سال ۲۰۲۱به شدت نگران است و چگونگی امنیت در کشور مستقیما به موفقیت حکومت در مورد تامین صلح بستگی دارد.[۲۷] ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻠﯽ زنان در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﯾﯽ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﻊ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠﯿﻪ زﻧﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺪون ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮا ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ. ﮔﺰارشﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ۸۷ درﺻﺪ زﻧﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺧﺎﻧﮕﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺮﺳﯽﻫﺎی ﭘﺎرﻟﻤﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻘﺎمﻫﺎی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ و ارﻋﺎب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ.[۲۸] اجرای موفقیت آمیز برنامه اقدام ملی درباره قطعنامه شورای امنیت ۱۳۲۵مستلزم همکاری نزدیک بین دولت افغانستان ، جامعه مدنی، بخش خصوصی و جوامع بین المللی است. مشکلاتی مانند عدم همکاری وزارتخانه ها و عدم بودجه ریزی، همراه با ناامنی شدید اجرای برنامه اقدام ملی را در استان ها و کابل مختل کرد. تقسیم مسئولیتها در اجرای سیاستهای مربوط به حقوق زنان به طور پراکنده بین وزارت امور زنان ، دفتر ریاست جمهوری ودفتر امور بانوان می باشد. این پراکندگی مسئولیتها از موانع تأثیرگذاری اجرای برنامه اقدام ملی درباره قطعنامه ۱۳۲۵درمورد قانون رفع خشونت علیه زنان و سیاستهای مربوط به برنامه اقدام ملی است. عدم حضور گروه های جامعه مدنی به ویژه زنان در مذاکرات صلح قابل توجه هستند.[۲۹] براساس گزارش موسسه جنگ و صلح (IWPR) در رابطه باآینده حقوق زنان در افغانستان ابراز نگرانی شده است. باکاهش نیروهای بین المللی و کمک های خارجی برای افغانستان، دستاوردهای گذشته ممکن است از بین برود. علاوه بر این برخی تحلیل گران معتقدنداگر طالبان نقش مهمی در نهادهای دولتی ایفا کند موقعیت امنیتی ، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آینده زنان در افغانستان دچار چالش وابهام خواهد شد.[۳۰]نهاد زنان سازمان ملل برای برطرف کردن این شکافها نیاز به حمایت بیشتر داردبا توجه به خروج نیروهای نظامی آمریکایی از افغانستان وعدم قطعیت پیرامون آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد، سؤالات جدی در مورد توانایی و نقش نهاد زنان سازمان ملل در ایفای نقش معنادار زنان در فرایند صلح و امنیت مطرح می شود. در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن، ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮردسوء اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ است.
[۱] . دکتری حقوق بین الملل، عضو هیات علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبائی
[۲] . Accelerating Gender Equality Worldwide: A Challenge for UN Women Date: Monday, September 5, 2011 ,https://www.unwomen.org/en/news/stories/2011/9/accelerating-gender-equality-worldwide-a-challenge-fo
[3] . Afghanistan’sNational Peace and Development Framework ANPDF
[4] . Women’s Economic Empowerment Program, National Action Plans (NPPs)
[5] . Permanent Mission of Afghanistan to the United Nations Concept note Afghanistan and Sustainable Development:Achievements, Challenges and Opportunities for Afghan Women Side Event March 15 (TBC), 2019 Venue: Afghanistan Mission to the UN, 633 Third Ave, 27th Floor,Hosted by: Permanent Mission of Afghanistan to the UN Co-hosted by: Permanent Mission of Norway to the UN (TBC), International Peace
Institute(IPI)- TBC
[6] .The United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women.
[7] .Division for the Advanement of Women(DAW)
[8].International Research and Training Institute for the Advancement of women(INSTRAW)
[9] .Office of the Special Adviser on Gender Issues and Advancement of Women(OSAGI)
[10] .United Nations Development Fund for Women (UNIFEM)
[11] .UN Women.2010.
[12] .UN Women. 2012.
[13].Mukhopadhyay, M. (2014). Mainstreaming gender or reconstituting the mainstream? Gender knowledge in development. Journal of International Development, 26(3), 356-367.
[15] . WPG
[16] . EVAW
[17] . UNCT
[18] . GBV
[19] Ashley Jackson,2013,Evaluation of UN Women’s Contribution to Increasing Women’s Leadership and Participation in Peace and Security and Humanitarian ResponseAfghanistan case study Shaping policy for development odi.org 2013.
[20] . Programme Manager, Women, Peace and Security https://jobs.undp.org/cj_view_job.cfm?cur_job_id=85655
[21] . Afghanistan’s National Action Plan
[22] . Afghanistan’s National Action Planon UNSCR 1325Women, Peace and SecurityMinistry of Foreign Affairs June 2015.
[23] . Ministry of Women’s Affairs
[24] . Afghanistan Independent Human Rights Commission
[25] .family courts
[26] .Commissions in the center and provinces, and the Commission on Eliminating Sexual Abuse of Women and Children
[27] . University of central asia graduate school of developmentInstitute of Public Policy and Administration Working Paper 2019
The Role of Women in the Economic Development of AfghanistanMadina JunussovaMariia IamshchikovaNaveen Hashim Muhammad Ajmal KhanPakiza KakarFreshta WardakShukria Rajabi.
[28] . آناهیتا سیفی(۱۳۹۹)،مثلث زﻧﺎن، ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﻮرای اﻣﻨﯿﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ، فصلنامه ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ، دوره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ، ﺷﻤﺎره ۶۶، ﺑصص ۳۵۸،۳۵۹.
[۲۹] . Universal Periodic Review of AfghanistaRecommendations on Women, Peace and Security December 2018https://www.upr info.org/sites/default/files/document/afghanistan/session_32_-_january_2019/3._wilpf_report.pdf
[30] . Ahmad Khan ,(2012),Women & Gender in Afghanistan Assistant Desk OfficerAfghanistan@cimicweb.orgEdited bySteven A. Zyck, Afghanistan Team Leader Stefanie Nijssen, Governance & Rule of Law KM