نویسنده: Marko Milanovic
ترجمه و تحقیق: دکتر ندا کردونی-پژوهشگر حقوق بین‌الملل و مدرس دانشگاه
ویراستار: گروه پژوهش آکادمی بیگدلی
حقوق بین‌الملل علی رغم همه‌ی نقدها و تهدیدات همچنان زنده است و از سوی گریزپاترین تابعین خود نیز مورد استناد قرار می‌گیرد. بدون شک آنچه که از حقوق بین‌الملل انتظار می‌رفت و می‌رود نقشی جدی‌تر و فعالانه‌تر در جامعه بین‌المللی است، اما گاه پرونده‌هایی مانند مورد «روسیه علیه اوکراین» می‌تواند امیدها را به حقوق بین‌الملل و کارکردش در برقراری صلح امنیت و عدالت بین‌المللی حفظ کند و همچنین می‌تواند یادآور این مهم باشد که نظام حقوقی و به طور کلی حقوق همچنان یک ابزار و راه حل قابل اعتماد در حل و فصل تنش‌ها و اختلافات بین‌المللی است.
به نظر می‌رسد برای اولین بار است که روسیه، پرونده‌ی شکایتی نزد دیوان اروپایی حقوق بشر استراسبورگ برده است. این پرونده که علیه اوکراین صورت‌بندی شده است، متضمن انتساب مواردی مانند یک سلسله روندهای اجرایی چون ایجاد محدودیت در استفاده از زبان روسی، حمله به سفارت روسیه، ایجاد مانع در دسترسی به آب در منطقه کریمه و اتهاماتی در خصوص سقوط هواپیمای خط هوایی مالزی و کشته شدن مسافران آن است.
این پرونده در واقع در واکنش به دو پرونده‌ی دیگر است که اوکراین علیه روسیه با محوریت اتهاماتی در خصوص ترورهای برون‌مرزی روسیه، و اوکراین و هلند علیه روسیه در خصوص ساقط کردن پرواز MH17 تنظیم شده است. در حالیکه در شکایت اوکراین و هلند، روسیه متهم به فعل ساقط نمودن هواپیما است، در شکایت روسیه علیه اوکراین روسیه مدعی است که اوکراین از ایفای تعهد مثبت خود در خصوص بستن آسمان به روی پروازها به دلیل احتمال خطر جانی خودداری کرده است. با وجود احتمال ادغام دو پرونده از سوی دیوان، به نظر می‌رسد نظریات این دو پرونده حداقل بر مبنای برخی از واقعیات مفروض قابل جمع هستند.
نکته جالب توجه دیگر این است که با اطلاعاتی که تاکنون از این پرونده به دست آمده است، روسیه موضع متفاوتی نسبت به پرونده‌های پیشین که به اشکال دیگر و نه در مقام شکایت‌کننده، با آن درگیر بوده است اتخاذ کرده است. به عنوان نمونه در پرونده گرجستان علیه روسیه، روسیه آشکارا از پذیرش وضعیت منازعه مسلحانه خودداری کرد، اما در پرونده‌ی اخیر خود از دیوان تقاضا نموده است که در خصوص نقض حقوق بشر افراد از سوی اوکراین در منطقه دونباس[۲] که مشخصا در حوزه‌ی منازعه مسلحانه غیر بین‌المللی واقع شده است، اظهار نظر کند. در مورد دیگر تا پیش از این پرونده روسیه از اعمال فرا سرزمینی کنوانسیون اروپایی حقوق بشر خودداری می‌کرد اما در پرونده اخیر خود از دیوان خواسته است، اوکراین را مسئول برخی از تلفات و خسارت به اموال در سرزمین‌های همجوار با خاک روسیه بشناسد. هرچند در اعمال کنوانسیون در خصوص وضعیت‌های ناشی از منازعات مسلحانه، شکی نیست (برای نویسنده)، بایستی به این مهم نیز پرداخته شود که تا پیش از این روسیه بر مبنای چه استدلالاتی این امر را ناممکن می‌دانست.
همچنین بسیار قابل توجه خواهد بود که به این مهم پرداخته شود که چرا و چگونه این پرونده از معدود مواردی است که یکی از قدرت‌های بزرگ مسیر حل و فصل قضایی را برای یک اختلاف بین‌المللی در پیش گرفته است. چنین پرونده‌هایی اگر بی‌نظیر نباشد، بدون شک کم‌نظیر است. البته بسیار جای تاسف است که دیوان اروپایی از منابع کافی برای رسیدگی به پرونده‌های در حال افزایش بین دولتی که نیاز به ابزار و نیروی انسانی ویژه دارد در نزد خود بی‌نصیب است. به نظر می‌رسد دولت‌های عضو بایستی در تامین این منابع، به مدد دیوان آمده تا از رسیدگی‌های ناتمام به چنین پرونده‌های دارای اهمیتی، پیشگیری نمایند.
[۱] Marko Milanovic, Russia Files Interstate Complaint Against Ukraine in Strasbourg, https://www.ejiltalk.org/russia-files-interstate-complaint-against-ukraine-in-strasbourg/
[2] Donbas