نویسندگان: Dr Florian Krampe و Cedric de Coning
مترجم: کتایون اشرفی: دانشجوی دورۀ دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی.
ویراستار علمی: دکتر ستار عزیزی: دانشیار دانشگاه بوعلی سینای همدان
در روز دوشنبه، ۱۳ دسامبر۲۰۲۱، روسیه از وتوی خود در شورای امنیت سازمان ملل استفاده کرد تا از تصویب قطعنامه‌ای موضوعی در مورد تغییرات اقلیمی و امنیت، که توسط ایرلند و نیجریه ارائه شده بود، جلوگیری کند. در حالی که پیش‌نویس قطعنامه شامل اقدامات خاصی بود، هدف اصلی آن نمادین بود: گنجاندن قاطع پیامدهای امنیتی تغییر اقلیم در دستور کار شورای امنیت، دقیقاً همان اقدامی که قطعنامه ۱۳۲۵ در مورد زنان، صلح و امنیت انجام داد.
پیش از این، روسیه مکررا به صراحت اعلام کرده بود که با گسترش دستور کار شورای امنیت، به ویژه برای پوشش مسائل امنیتی مرتبط با اقلیم، مخالف است. ارائه این قطعنامه جدید مهم بود. اما، در نهایت، وتوی روسیه، مانند رای “نه” هند و رای ممتنع چین، قابل پیش‌بینی بود.
این سؤالات را باید پرسید: از طریق این ابتکار عمل، چه چیزی به دست آمد و چه چیزی از دست رفت؟ و مهم‌تر: حال موضوع چگونه پیش می‌رود؟
رویارویی قابل اجتناب؟
به رای گذاشتن این قطعنامه، سه کشور مذکور را در مقابل گروهی متشکل از ۱۲ عضو شورای امنیت و حداقل ۱۱۳ غیرعضو، که از قطعنامه حمایت کردند، قرار داد که این امر، پیش‌نویس قطعنامۀ مذکور را در رتبۀ دوم بیشترین تعداد حامیان مشترک در تاریخ شورای امنیت، جای می‌دهد. به طور گسترده‌تر، این رأی‌گیری تفاوت‌های میان تعداد کمی از مخالفان – از جمله برزیل، که در ژانویه ۲۰۲۲ یک کرسی دو ساله شورا را به خود اختصاص خواهد داد – و اکثریت کشورهای عضو سازمان ملل، از جمله بسیاری از کشورهای آفریقایی، را برجسته کرد. این اکثریت معتقد است از آنجایی که شورا مسئول حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است، نمی‌تواند و نباید خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم را نادیده بگیرد.
فرصت‌های پیشرفت فراوان است
از سوی دیگر، در جهت تقویت کار سازمان ملل در مورد خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم، اقدامات زیادی میتواند صورت گیرد – و در حال حاضر نیز انجام می‌شود – که با وتوی شورای امنیت نمی‌توان آنها را مسدود کرد. این امر نه تنها برای صلح و امنیت بین‌المللی مهم است، بلکه در طولانی مدت، میتواند چشم انداز یک قطعنامۀ موضوعی دیگر را بهبود بخشد.
در سال ۲۰۲۰، آلمان گروه کارشناسان غیررسمی «امنیت اقلیمی» را در شورای امنیت راه اندازی کرد. گروه مذکور، این ظرفیت را دارد که کار شورای امنیت را، از طریق جمع‌آوری و فراهم آوردن اطلاعات در مورد مسائل امنیتی مرتبط با اقلیم، ارتقا دهد. علاوه بر این، به عنوان یک ابتکار داوطلبانه توسط کشورهای عضو، این امر با روش‌های رسمی کار شورا محدود نمی‌شود، به این معنی که میتواند خلاقانه و انعطاف‌پذیر باشد. روسای بعدی این گروه، کنیا و نروژ، باید از فرصت استفاده کرده و جلسات خود در مورد امنیت اقلیمی را، به فرآیندی منظم و با ارزش تبدیل کنند.
همچنین، «مکانیسم امنیت اقلیمی سازمان ملل متحد» (CSM) – که ابتکاری مشترک میان دفتر امور سیاسی و حفظ صلح سازمان ملل متحد، برنامۀ توسعه سازمان ملل متحد و برنامۀ محیط زیست سازمان ملل متحد (و از سال ۲۰۲۲، دپارتمان عملیات صلح) بود – میتواند تقویت شود. CSM که در سال ۲۰۱۸ به ابتکار سوئد ایجاد شد، وظیفه دارد به سیستم سازمان ملل متحد کمک کند تا خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم را به طور نظام‌مندتر مورد رسیدگی قرار داده و راهکار‌های پیشگیری و مدیریت را طراحی کند.
CSM در حال حاضر دستاوردهای زیادی داشته است. این نهاد، در راستای شکل‌گیری یافته‌های مبتنی بر شواهد در مورد خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم و به اشتراک‌گذاری دانش و عملکرد مرتبط در بین نهادهای سازمان ملل، به عنوان یک کاتالیزور عمل می‌کند. اما برای تشویق و آماده‌سازی عملیات‌های حفظ صلح سازمان ملل و مأموریت‌های سیاسی ویژه، جهت شناسایی و اقدام در مورد خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم، به کار بیشتری نیاز است.
استقرار مشاوران امنیت اقلیمی، جهت تقویت هماهنگی، جمع‌آوری شواهد و پیش‌برد عمل در این عملیات‌ها، امری حیاتی خواهد بود. برای تسهیل این امر، کشورهای عضو باید مد نظر داشته باشند که در مورد این موقعیت‌ها، به جای فراهم نمودن بودجۀ مستقیم برای عملیات‌ها، آن را به CSM ارائه دهند. این امر به CSM اجازه می‌دهد که مشاوران را در جایی که بیشتر مورد نیاز است، مستقر کند و آژانس CSM را در سیستم سازمان ملل تقویت کند.
حقایق، از ابتدا و واقعیت
چنین تلاش‌هایی که توسط گروه کارشناسان غیررسمی و CSM انجام می‌شود، یافته‌های مبتنی بر شواهد بیشتری را در مورد خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم فراهم می‌کند و همچنین، میزان کاری را که برای در نظر گرفتن این موارد در عملیات‌های مبتنی بر دستور شورای امنیت انجام می‌شود، توسعه می‌دهد . (همراه با بسیاری از فعالیت‌های سازمان ملل متحد). همچنین محققان مستقل – به ویژه در کشورهای درحال توسعه(جنوب) و در کشورهایی مانند روسیه و چین – باید به تولید تجزیه و تحلیل قابل اعتماد، به موقع و عملی در مورد خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم ادامه دهند تا مواردی را که در سیستم سازمان ملل ایجاد می‌شود، تکمیل کنند.
در حالی که این مورد اتفاق می‌افتد، تحقق این امر که تغییرات اقلیمی در دستور کار شورای امنیت قرار نگیرد، سخت‌تر و سخت‌تر خواهد شد.
در عین حال، یک رویکرد دیپلماتیک جدید مورد نیاز است. طی چند سال گذشته، موافقان و مخالفان قطعنامه عمدتاً در حال گفتگو با یکدیگر بوده‌اند. تلاش‌ها در جهت تعامل با نگرانی‌های روسیه (و چین و هند) اندک و دشوار بود. یک تغییر لازم است.
تصمیم سازمان امنیت و همکاری(osce) در مورد تقویت همکاری جهت مقابله با چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، که در اوایل دسامبر در استکهلم تصویب شد، نشان می‌دهد که روسیه میتواند در زمینه امنیت اقلیمی مشارکت کند – البته در چارچوب سازمانی بسیار متفاوت- . در نهایت، پرداختن به خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم، به نفع روسیه و همه کشورها است.
راه‌های پیش رو روشن است. اگر این اقدامات انجام شوند، رهبری شورای امنیت در رسیدگی به خطرات امنیتی مرتبط با اقلیم – که توسط یک قطعنامه موضوعی حمایت شده است – موضوعی قابل پیش‌بینی است.
[۱] https://www.sipri.org/commentary/expert-comment/2021/russias-nyet-does-not-mean-climate-security-security-council-agenda