از عصر طلایی(۱۹۰۰-۱۸۷۰) تا عصر دیجیتال(۱۹۷۰ تا کنون)

از عصر طلایی(۱۹۰۰-۱۸۷۰) تا عصر دیجیتال(۱۹۷۰ تا کنون):

تحول و سیر تکاملی تفسیرهای حقوقی کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC)

نویسندگان: Ellen Policinski and Charlotte Mohr

مترجم: ساوالان محمدزاده- پژوهشگر حقوق بین الملل

ویراستار علمی: دکتر فاطمه کیهانلو- عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

مقررات یک معاهده قبل از موافقت و پذیرش توسط دولت ها با دقت تدوین می شوند، ولی مسئله این نیست که زبان مورد استفاده در معاهده چقدر دقیق و باجزئیات بکار رفته است، چرا که امکان دارد اوضاع و احوال پیش بینی نشده و غیر منتظره ای بوقوع بپیوندد. ممکن است شرایط و زمینه ای که موجب انعقاد معاهده گشته تغییر یابد، تکنولوژی ها توسعه یافته و گسترش پیدا کنند و یا پیشرفت های پیش بینی نشده ای رخ دهد. از سوی دیگر، ممکن است به منظور حفظ انعطاف پذیری معاهده در تفسیر و یا بدست آوردن توافق دولت هایی که در غیر آن صورت امکان ندارد معاهده را امضا نمایند، تهیه کنندگان پیش نویس یک معاهده عمدا اصطلاحاتی را مبهم بگذارند. با در نظر گرفتن این چالش ها و نیز چالش های دیگر، چگونگی تفسیر و اجرای چنین معاهداتی را به چه طریقی باید فهمید؟ در این زمینه، کامنتری (شرح و تفسیر) ابزاری است که جهت کمک به پژوهشگران و متخصصان طراحی شده است.

برای مثال، کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC)به عنوان ناظر و حافظ حقوق بین الملل بشردوستانه (IHL)، کامنتری های بسیاری را در جهت تشریح معاهدات مادر و مهم این حوزه از حقوق ارا‌‌ئه داده است. کامنتری های به روز شده ی ICRC در خصوص کنوانسیون های چهارگانه ژنو و پروتکل های الحاقی آنها، جانشین رویه و سنت قدیمی کامنتری های حقوقی ای هستند که در راستای کمک به تفسیر و اجرای معاهدات پایه ای IHL منتشر شدند. مقاله حاضر برای به اشتراک گذاشتن برخی بینش های راجع به سیرتحول کامنتری های ICRC در ارتباط با تالیف و ایجاد، متدلوژی، مخاطب، شکل و مفاد آنها، نگاهی به زمان گذشته (ازخواستگاه کامنتری ها تا پروژه جاری ICRC برای بروز رسانی آنها) انداخته و به بحث و بررسی پیرامون این تحولات می پردازد. بیش از ۱۵۰ سال رشد و نمو حقوق و رویه دولتی به همراه توسعه استانداردهایی برای ارائه نظرات حقوقی(legal scholarship) و تفسیر معاهدات، چگونه کامنتری هارا تحت تاثیر خود قرار داده است؟

مفسر ها

رد پای تاریخ طولانی کامنتری های مربوط به معاهدات حوزه IHL به سال ۱۸۷۰ و انتشار یک کامنتری در خصوص کنوانسیون اول ژنو که شش سال پیش از آن تصویب شده بود، برمیگردد. از آن به بعد، تصویب هر معاهده جدیدی در حوزه IHL یا بازنگری در یک معاهده از قبل موجود منجر به انتشار حداقل یک کامنتری مرجع حاوی تفسیر ماده به ماده معاهده بر اساس تاریخچه پیشنویس آن و رویه دولتی سابق شد. اکثر این کامنتری ها توسط و یا تحت هدایت یکی از اشخاص معتبر ICRC نوشته شده اند.

کریستین جفال(Christian Djeffal) در مقاله مروری خویش راجع به کامنتری ها به عنوان شیوه ای برای ارائه نظرات حقوقی بین المللی، تاریخ نظام مندی و تکثیر بعدی آن ها (ازدیاد آنها در سالهای بعد) را تنها به دوران سازمان ملل معطوف کرده است. طبق اظهار وی: “نه پیش نویس ها و معاهداتی که در کنفرانس های دیپلماتیکی همچون کنفرانس های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ صلح لاهه تهیه شدند کامنتری داشتند و نه تلاشهایی که جهت تدوین حقوق بین الملل در چارچوب جامعه ملل به عمل آمده بودند”. و بنابراین، به نظر می رسد که باوجود ریشه های قرون وسطایی این شیوه که قدمت آن به واژه¬سازان و مفسران مجموعه قوانین ژوستی نین (امپراطور روم شرقی) و نیز سنت معتبری در ارائه نظرات حقوقی آلمان (منظور تاکید آلمانها بر مسایل تاریخی است. در واقع حقوقدانهای آلمانی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم این نظر عصر روشنگری که حقوق طبیعی بر مبنای عقل می¬تواند اصول حقوقی معتبر جهانی و جاودان ایحاد کنند را رد می کردند) بر می گردد، کامنتری های ICRC در مورد کنوانسیون های ژنو در سالهای پیش از جنگ جهانی دوم از مقتضیات زمان خودشان به دور و مطرود بوده اند.

بخشی از پاسخ به آن رمز و راز را می توان در آثار گوستاو موینیر(Gustave Moynier)، نویسنده نخستین کامنتری ICRC، یافت. موینیر بعنوان یکی از بنیان گذاران و رئیس ICRC از سال ۱۸۶۴ الی ۱۹۱۰، نویسنده پرکاری بود که تلاش خود را بشدت در جهت کمک به پیدایش صلیب سرخ و کنوانسیون اول ژنو (the first Geneva Convention one for the history books.) بکار بست. وی در سال ۱۸۷۰ نخستین کامنتری در خصوص یک معاهده مرتبط با حوزه IHL را منتشر نمود: بررسی کنوانسیون ژنو برای بهبود وضعیت سربازان مجروح نظامی در میدان نبرد: ۱۸۶۸-۱۸۶۴ ( Etude sur la Convention de Genève pour l’amélioration du sort des militaires blessés dans les armées en campagne: 1864 et 1868.).

در زمان انتشار این کامنتری، کنوانسیون اول ژنو پیشتر در جنگ ۱۸۶۶ بین اتریش-پروس اعمال شده بود؛ هرچند که اعمال آن بدلیل عدم عضویت سه دولت متخاصم (اتریش، پادشاهی ساکسون و پادشاهی هانوفر) در کنوانسیون، تنها به بخشی از صحنه جنگ محدود بود. نخستین آزمایش مربوط به قابلیت اعمال این کنوانسیون در میدان نبرد به بحث های متعددی در خصوص بازنگری آن منجر و به تصویب مواد الحاقی در سال ۱۸۶۸ (که اصول معاهده را به جنگ دریایی گسترش می داد) ختم شد. مجلد ۱۸۷۰ موینیر که در بخشی تحلیل حقوقی و در بخشی شرح و تفسیر ماده به ماده کنوانسیون بود، مملو از نظرات و توصیه های شخصی وی در جهت توسعه حقوق بود. او پس از مقدمه ای طولانی که تصویب کنوانسیون را در رشد رویکردهای ذهنی مربوط به جنگ و رنج بشری در جنگ خلاصه می کرد، به تفسیر متنی معاهده روی آورد. نوشته او به عنوان راهی برای تاکید بر مشروعیت معاهده، با نقل قول از گروسیوس(Grotius)، واتل(Vattel ) و مونتسکیو(Montesquieu)، کنوانسیون را به تاریخ پیشرفتهای بشردوستانه ربط می داد. تفسیر موینیر، در پاسخ به منتقدانی که استدلال می کردند این کنوانسیون در میدان نبرد غیرقابل اعمال است، تلاش کرد تا نشان دهد که کنوانسیون مزبور چگونه نگرانی های بشردوستانه و واقعیت های نظامی را به تعادل می رساند.

چرا موینیر بهترین موقعیت را برای نوشتن این کامنتری و ارائه تفسیری از کنوانسیون داشت؟ او خودش سوالی در این زمینه طرح کرد و بدان نیز پاسخ داد: “داستانی برای گفتن وجود داشت”، وی توضیح داد “و ما نسبت به هرکس دیگری در موقعیت بهتری برای دانستن چگونگی رخ دادن وقایع بودیم”. علی¬رغم وجود گزارشات متناقض در نوشته های وی در مورد اینکه آیا در حقیقت نویسنده اصلی پیش نویس معاهده بوده یا خیر، نقش او در روزهای ابتدایی تاسیس ICRC و پیدایش کنوانسیون اول ژنو بسیار حائز اهمیت بوده است. موینیر طی نامه ای در سال ۱۸۶۴ نوشت که ژنرال دوفور(General Dufour) یکی از بنیان گذاران ICRC، کسی که منجر به پیروزی نیروهای کنفدراسیون سوئیس در جنگ ساندرباند(Sonderbund War) (جنگ داخلی سوئیس در سال ۱۸۴۷) شده بود، پیش نویس موافقت نامه ای را تهیه کرد که بعدها به کنوانسیون اول ژنو تبدیل شد. موینیر در سال ۱۹۰۰ و طی مقاله ای در بولتن بین المللی انجمنهای صلیب سرخ(the Bulletin International des Sociétés de la Croix-Rouge) ” از تلاش مشترک ژنرال دوفور و خودش سخن گفت؛ هرچند که در زندگی نامه اش در سال ۱۹۰۲ خود را به عنوان یگانه نویسنده پیش نویس معرفی کرد.

از سال ۱۸۷۰ الی ۲۰۰۵، کامنتری های راجع به کنوانسیون های ژنو و پروتکل های الحاقی آن ها بلافاصله پس از تصویب هر معاهده منتشر شد و نویسندگان آن ها از این نزدیکی و تقریب در زمان بهره بردند. این افراد توانایی و اعتبار خود به عنوان مفسر را از تخصص حقوقی، آشنایی با رویه دولتی و همچنین دانش و اطلاع دست اولشان از تاریخچه تدوین معاهده بدست می آوردند. در حقیقت، نویسنده کامنتری یک معاهده عموما یکی از تدوین کنندگان اصلی آن معاهده هم بود.

گزارش کمیته پیش نویس در سال ۱۹۰۶، که توسط لوئیس رنو(Louis Renault) استاد مشهور حقوق (که خود از تدوین کنندگان اصلی پیش نویس کنوانسیون تصویب شده در آن سال بود) ارائه شد، در واقع به عنوان کامنتری معاهده تجدیدنظر شده عمل نمود و زمانی که بطور کامل در صفحات بولتن بین المللی انجمن های صلیب سرخ چاپ شد، بعنوان “تنها کامنتری معتبر که به طرز تحسین آمیزی تمامی کارهای انجام شده را بطور خلاصه بیان می کند” معرفی شد. همچنین صلیب سرخ سوئیس دو سال بعد یک کامنتری را منتشر کرد که توسط استاد سوئیسی حقوق ارنست روتلیسبرگر(Ernst Röthlisberger) (دبیرکل کل سابق کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۰۶) نوشته شده و در بولتن بین المللی نیز مورد تجلیل قرار گرفته بود.

پس از کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۲۹، پاول گوتس(Paul Gouttes ) از اعضای ICRC موظف گردید تا به محض تکمیل کردن گزارش کنفرانس، کامنتری کنوانسیون تجدیدنظر شده ژنو در مورد مجروحان و بیماران را به رشته تحریر درآورد. ماکس هوبر(Max Huber) رئیس ICRC در دیباچه اش توضیح داد که چرا گوتس موقعیت منحصربه‌فردی برای نگارش این کامنتری داشت: ” همه چیز برای انجام این کار به او اشاره می‌کرد. او به عنوان دستیار دبیر کل کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۰۶ و دبیر کل کنفرانس ۱۹۲۹، بحث های هر دو مجمع را از نزدیک دنبال می کرد. در طول بیش از سی سال همکاری با کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، او این فرصت را داشت که بسیاری از مسائلی که ارتباط دور یا نزدیکی با کنوانسیون داشتند را مطالعه کند”.

جرجس ورنر(Georges Werner) عضو ICRC ، کسی که در طول جنگ جهانی اول برای آژانس بین المللی اسیران جنگی(International Prisoners of War Agency) کار می کرد، در سال ۱۹۲۸ یک مطالعه از پیش نویس کنوانسیونی را منتشر کرد که عنوان ساده آن عبارت بود از: اسرای جنگی(Les prisonniers de guerre). او به دلیل انتشار کامنتری برای کنوانسیون تصویب شده، توسط دیپلمات دانمارکی گوستاو راسموسن(Gustav Rasmussen) (که در کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۲۹ شرکت کرده بود) مورد هجمه قرار گرفت. سپس ورنر کامنتری راسموسن را در مجله بین المللی صلیب سرخ مورد بازبینی و انتقاد قرار داد (نمونه قرن بیستمی از رویه ای که تا به امروز و در رسانه های قدیمی و جدید ادامه دارد) .

ICRC همچنین کامنتری های خارجی و نیز انواع دیگر آثار که منعکس کننده نحوه تفسیر و اجرای حقوق توسط دولت ها بود را جمع آوری کرد. یکی از نمونه‌های جالبی که در بین مجموعه‌های موجود در کتابخانه ICRC یافت می‌شود، کامنتری دکتر آلفونس والتزوگ(Alfons Waltzog) درخصوص کنوانسیون چهارم ۱۹۰۷ لاهه راجع به جنگ زمینی(The 1907 Hague Convention (IV) on War on Land) و مقررات ضمیمه آن و دو کنوانسیون ۱۹۲۹ ژنو است که در اواسط جنگ جهانی دوم منتشر شد. نویسنده برای دادگاه نظامی نیروی هوایی آلمان کار می کرد و کامنتری وی خطاب به افسران و مقامات رسمی آلمان نازی بود. ورنر کریست(Werner Christ) کارشناس حقوقی ICRC ، مطلب کاملا تند و انتقادی را پیرامون این کامنتری در مجله بین المللی صلیب سرخ منتشر نموده و بیان کرد: “در این کامنتری می توان بازتاب گرایش هایی را در آلمان یا حتی نظرات شخصی یافت که برخی از آنها قابل تردید به نظر رسیده و به عقیده ما اغلب از روحی که الهام بخش کنوانسیون های ژنو بود منحرف می گردند”. لازم به ذکر است که یک ترجمه درون سازمانی (در ICRC) به فرانسه، از کامنتری والتزوگ در مورد کنوانسیون ۱۹۲۹ راجع به اسیران جنگی نیز تهیه شد که هم اکنون بخشی از مجموعه میراث کتابخانه ICRC در خصوص اسارت در زمان جنگ است(heritage collection on wartime captivity).

تصویب چهار کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو، کاملاً بطور منطقی، نقطه عطفی را در تاریخ کامنتری ها رقم زد: بدین نحو که نگارش آن ها را از حالت تک نفره خارج نمود. تحت هدایت ژان پیکته(Jean Pictet)، تیمی از حقوقدانان ICRC کامنتری هایی را برای چهار کنوانسیون ژنو نوشته و به زبان های فرانسه و انگلیسی در دهه ۱۹۵۰ منتشر کردند. اعضای تیم مزبور عبارت بودند از: فردریک سیورده(Frédéric Siordet)، کلود پیلو(Claude Pilloud)، رنه ژان ویلهلم(René-Jean Wilhelm)، ژان پیر شوئنهولزر(Jean-Pierre Schoenholzer)، اسکار اوهلر(Oscar Uhler) و ژان دو پریکس(Jean de Preux). سه شخص نخست همانند خود ژان پپیکته بر روی بازنگری کنوانسیون ها کار و بحثهای کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۴۹ و جلسات کارشناسی سابق بر آن را دنبال کرده بودند.

دیباچه و پیشگفتار کامنتری مربوط به کنوانسیون اول ژنو با ترسیم خطی از گزارش سال ۱۹۰۶ لوئیس رنو تا کامنتری سال ۱۹۲۹ پاول گوتس (“که مقام برجسته ای در مورد کنوانسیون های ژنو بود”) و سرانجام تا کامنتری حاضر، توجهات را به ریشه و تبار کامنتری ها جلب می نماید. به ویژه شایان ذکر است که به نظر می رسد این نخستین باری باشد که ICRC به یک متخصص خارج از سازمان خودش متوسل می شود: سرگرد ام. دبیلیو. موتون(Major M. W. Mouton)، کاپیتان نیروی دریایی و قاضی دادگاه تجدیدنظر هلند، در شرح جزئیات کامنتری کنوانسیون دوم ژنو در ارتباط با حمایت از مجروحان، بیماران و اعضای کشتیهای غرق شده نیروهای مسلح در دریا همکاری و مساعدت نمود.

در سال ۱۹۷۷، مسئله تهیه کامنتری های مربوط به پروتکل‌های الحاقی مجدداً تیمی از حقوقدانان ICRC را، این بار به سرپرستی کلود پیلو، بسیج کرد. مدیر سابق ICRC که درطی تهیه کامنتری های کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو دست راست آقای پیکته بود، از بازنشستگی فراخوانده شد و تا زمان مرگش (در سال ۱۹۸۴) روی کامنتری های پروتکل‌های الحاقی ۱۹۷۷ کار کرد. مشارکت کنندگان در این تیم که اکثر آنها بخشی از هیئت نمایندگی ICRC در کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۷۴-۱۹۷۷ را تشکیل می دادند، عبارت بودند از: ژان پروکس، ایو ساندوز(Yves Sandoz)، برونو زیمرمن(Bruno Zimmermann)، فیلیپ ابرلین(Philippe Eberlin)، کلود اف. ونگر(Claude F. Wenger)، سیلوی جوند(Sylvie-S. Junod) و هانس پیتر گاسر(Hans-Peter Gasser). سیلوی جوند نخستین زن نگارنده کامنتری ICRC، یک کامنتری را برای پروتکل الحاقی دوم در ارتباط با حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی نوشت. فعالیت وی در ICRC بیش از سی سال، هم در مقرهای سازمان و هم به عنوان نماینده در آمریکای لاتین، اوگاندا، سری‌لانکا، گرجستان، هند و عراق به طول انجامید. ژان پیکته، معاون افتخاری ICRC در آن زمان، ریاست کمیته قرائت را بر عهده داشت.

کامنتری های کنوانسیون های ۱۹۴۹ ژنو و پروتکل های الحاقی ۱۹۷۷ آنها فقط به زبان های فرانسوی و انگلیسی منتشر شده بودند. در سال ۱۹۹۸، کامنتری ماده ۳ مشترک و پروتکل الحاقی دوم در یک جلد به زبان اسپانیایی منتشر شد که شرحی را در مورد تمام مواد مربوط به مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی گردآوری می کرد. این نشان دهنده اهمیت فزاینده حقوق حاکم بر این نوع مخاصمات مسلحانه است که به شکل رایجی از مخاصمه مسلحانه تبدیل شده بودند. ترجمه مستقل اسپانیایی کامنتری های پروتکل الحاقی اول در سال ۲۰۰۱ دنبال شد.

در سال ۲۰۰۶، ژان فرانسوا کوئگینر(Jean-François Quéguiner) مشاور حقوقی ICRC (و یکی از اعضای هیئت نمایندگی ICRC در کنفرانس دیپلماتیک سال ۲۰۰۵) یک کامنتری در مورد پروتکل سوم الحاقی که به تازگی تصویب شده بود، نوشت. این کامنتری در همان سال در مجله بین المللی صلیب سرخ به زبان فرانسه منتشر شد و بعدا نیز به زبان‌های انگلیسی، عربی، اسپانیایی، چینی و روسی ترجمه شد. این نشانگر افزایش قابل توجه مخاطبان مدنظر کامنتری های ارائه شده توسط ICRC در مقایسه با قبل بود که در ابتدا فقط به زبان های انگلیسی و فرانسوی و بعداً نیز به زبان اسپانیایی تهیه می شدند.

بنابراین تعداد کمی از افراد موثر در تاریخ ICRC (از گوستاو موینیر تا ژان پیکته) اثری از خود در تاریخ کامنتری ها به جا گذاشته اند. اما با توسعه حقوق، رویه دولتی و استانداردهای تفسیر معاهده، تحول آشکاری به سمت تلاش مشترک بیشتر صورت گرفته است که اعتبار آن به جای ابتنا بر شهرت نویسنده اصلی بر تخصص ترکیبی نویسندگان و متدلوژی دقیق آنها متکی است.

ICRC در سال ۲۰۱۱ تصمیم گرفت تا کامنتری های خود درباره کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن‌ها را به‌روزرسانی کند تا رویه دولتی و تحولات حقوقی که در دهه‌های پس از تصویب کنوانسیون‌ها رخ داده بود را مورد توجه قرار دهد. هدف این بود که اطمینان حاصل شود کامنتری ها به منظور اعمال در مخاصمات مسلحانه معاصر مناسب بوده و می توانند در مقام یک ابزار تفسیری مفید برای متخصصین حقوقی و وکلا عمل کنند.

پروژه فعلی به روز رسانی کامنتری های ICRC در مورد کنوانسیون های ۱۹۴۹ ژنو و پروتکل های الحاقی آنها، وظیفه بسیاری از حامیان داخلی و خارجی ICRC است. برخی از نویسندگان کامنتری ها در تیم درون سازمانی کمیته که به این پروژه اختصاص داده شده کار می کنند، در حالی که برخی دیگر در جاهای دیگر ICRC مشغول به کار هستند. تعدادی از نویسندگان برای ICRC کار نمی کنند. همه نویسندگان کامنتری های یک کنوانسیون معین در کمیته قرائت عضو هستند، و بنابراین این فرصت را دارند تا بازخوردی را در مورد کامنتری های ارائه شده توسط دیگران ارائه دهند. علاوه بر نویسندگان خارجی، حدود ۵۰ داور خارجی با تخصص هایی مشابه نویسندگان، از سراسر جهان برای هر یک از کامنتری ها وجود دارد (در مجموع بیش از ۱۲۰ داور (تاکنون)). این افراد کارشناسان حقوقی و دانشگاهیانی هستند که وجود طیفی از تخصص های حرفه ای و نقطه نظرهای فکری گوناگون (از نظر جغرافیایی) را تضمین می کنند. در نهایت، یک هیئت تحریریه جهت ارائه راهنمایی و پشتیبانی از تیم پروژه وجود دارد که از سه کارشناس حقوقی ICRC و سه کارشناس حقوقی خارجی به نمایندگی از جامعه دانشگاهیان، قضات و نظامیان تشکیل یافته است. با توجه به درگیری این تعداد از کارشناسان حقوقی در داخل و خارج از ICRC، پر واضح است که ما پیشرفت کرده و از کامنتری هایی که تنها بیانگر نظر شخصی یک حقوقدان است فاصله زیادی گرفته ایم.

متدلوژی (روش شناسی) آن ها

امروزه کامنتری ها یکی از مجموعه های انواع منابع حقوقی ثانویه هستند. آنها با مقالات یا تک پژوهش های حقوقی تفاوت دارند؛ چرا که قرار نیست حاوی عقیده یک یا چند نویسنده باشند. کامنتری ها از این حیث که یک معاهده خاص، گروهی از معاهدات یا سایر اسناد حقوقی را بدون ارائه درک جامعی از یک حوزه حقوقی توضیح داده و تفسیر می کنند، به کتاب های پرونده محور یا کتاب های درسی (که به مخاطبان پیرامون یک حوزه از حقوق آموزش می دهند) و همچنین رساله های حقوقی شباهتی ندارند. آنها همچنین از این حیث که اجرا کننده قانون نبوده و صرفا تحقیقاتی را درباره نحوه تفسیر و اجرای قانون به خواننده ارائه می دهند، هیچ شباهتی به دستورالعمل های حقوقی منتشر شده توسط دولت ها ندارند. کامنتری های ICRC “تفسیر یا توضیح ماده به ماده ای درباره معنای هر مقرره، پاراگراف‌ها، اصطلاحات و جملات آن ارائه می دهند. کامنتری برای هر ماده، عناصری جهت تفسیر ارائه می کند. علاوه بر این، یک کامنتری ارتباط بین مواد یک معاهده یا گروهی از معاهدات و همچنین ارتباط آن با سایر قواعد حقوق بین الملل را تشریح می کند.” برخی از کامنتری ها به گونه‌ای متفاوت سازماندهی شده‌اند که نمای کلی از موضوعات مورد بررسی را ارائه می‌دهند.

متدلوژی کامنتری ها در طول زمان همگام با توسعه استانداردهای شناخته شده برای تفسیر معاهدات تکامل یافته است. جالب آنکه، برخی از اصولی که بعداً در کنوانسیون وین در مورد حقوق معاهدات تدوین شدند را می‌توان قبل از آن در کامنتری های اولیه ای یافت که بر پایه عقل سلیم مفسر بنا شده بودند. برای مثال، موینیر از طریق اشاره به هدف کلی معاهده، با موضع انتقادی در مورد دقیق نبودن اصطلاح «نیروهای نظامی»( force militaire) در کنوانسیون ۱۸۶۴ مقابله نمود. پاول گوتس بعداً با این مسئله موافقت کرد: “هدف کلی کنوانسیون باید تمام کاربرد آن را، حتی در جزییات بیان کند.”

کامنتری های اولیه قبلاً با تشریح هر مقرره و تعریف اصطلاحات کلیدی، متداول‌ترین ساختار توضیح “ماده به ماده” معاهده را دنبال می‌کردند. این تحلیل متنی بر اساس تاریخچه تدوین پیش نویس هر معاهده، رویه دولتی، و در تاریخ جدیدتر بر اساس رویه دادگاه ها و دیوان های بین المللی صورت می گرفت. همچنین در مواردی از قبیل بازنگری یک معاهده موجود، مفسران جهت اشاره دقیق به قلمروهای تغییر و تداوم، به تحلیل های برجسته در کامنتری های اسلاف خود استناد می کردند. یک عنصر مختص کنوانسیون های ژنو و پروتکل های الحاقی آنها این است که کامنتری ها به‌طور سیستماتیک از طریق فعالیت‌های بشردوستانه ICRC در مخاصمات مسلحانه تغذیه می شوند. به عنوان مثال، پاول گوتس نمونه‌های عملی از تاریخ آژانس بین‌المللی اسرای جنگی جنگ جهانی اول را جهت تشریح قصد تدوین کنندگان در مورد مقررات خاص کنوانسیون تجدیدنظر شده ۱۹۲۹ ژنو یادآوری نمود.

بنابراین، کامنتری ها در طول تاریخ بر منابع مشابهی تکیه کرده اند. آنها همچنین هدف مشترکی را دنبال نموده اند: معنای معقول بخشیدن به معاهدات و هر یک از مقررات آنها برای کمک به پر کردن شکاف بین متن قانون و کاربرد آن در وضعیت های واقعی و خاص.

با این حال، همزمان با توسعه حقوق و رویه دولتی در طول زمان، میزان اطلاعاتی که باید در نظر گرفته شوند به طرز چشمگیری افزایش یافت و اتخاذ رویکردی سیستماتیک و دقیق‌ را ایجاب کرد. کنوانسیون اول ژنو -کنوانسیون راجع به بهبود وضعیت مجروحان و بیماران در نیروهای مسلح هنگام اردوکشی- زمانی که نخستین بار در سال ۱۸۶۴ به تصویب رسید دارای ۱۰ ماده بود که پس از تجدیدنظر در سال های ۱۹۰۶ و ۱۹۲۹ به ترتیب دارای ۳۳ و ۳۹ ماده شد و النهایه در آخرین نسخه خود در سال ۱۹۴۹ دارای ۶۴ ماده (بعلاوه ضمایم) گردید. کاملاً بطورمنطقی، تعداد صفحات کامنتری ها بین سال های ۱۸۷۰ و ۱۹۵۲ تقریبا دوبرابر شد و مجددا در به روز رسانی های صورت گرفته بین سال های ۱۹۵۲ و ۲۰۱۶ بیش از دوبرابر شد و از ۵۴۲ صفحه به ۱۳۴۴ صفحه رسید.

مفسران کنوانسیون های ۱۸۶۴، ۱۹۰۶ و ۱۹۲۹ علی رغم فهرست نمودن منابع، در مورد متدلوژی و روش شناسی صراحت کمتری داشتند. دانش دست اول نویسنده از تاریخچه پیش نویس معاهده، کمک زیادی به اثبات اعتبار کامنتری و دفاع از آن می کرد. این موضوع اولین بار در دوره پیکته تغییر کرد، زیرا او رهنمون ها و دستورالعمل های روش شناختی را برای تیم مسئول نگارش کامنتری های چهار کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو تهیه نمود. پیکته در سند مزبور بر اهمیت ریشه‌یابی تحلیل‌های کامنتری ها در تاریخ کنوانسیون‌ها، با تکیه بر سوابق کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۴۹ و سایر کارهای مقدماتی از ۱۹۴۶-۱۹۴۸، تأکید کرد. او گنجاندن تجربیات مخاصمات گذشته به‌ویژه جنگ جهانی دوم را در کامنتری ها ضروری می‌دید تا به افزودن مقررات جدید یا بازنگری در مقررات موجود معنای معقولی ببخشد. سرانجام، وی چنین تقاضا نمود که “اگرچه کامنتری یک اثر علمی خواهد بود، اما باید برای غیر حقوقدانان واضح و قابل دسترس بوده و سبک نگارش آن ساده باشد. کامنتری اثری غیرشخصی خواهد بود و اگر نگارنده عقیده و نظری داشته باشد که بخواهد به آن نگاه شخصی تری بدهد، آن را به وضوح در حاشیه اثر درج خواهد نمود.” این امر یک انحراف آشکار از کامنتری های قبلی بود که در آنها نویسندگان به بیان دیدگاه شخصی خود جهت انتقاد یا تمجید از تدوین کنندگان اسناد بخاطر انتخاب اصطلاحات و نیز جهت ارائه توصیه هایی برای بازنگری های آتی در قواعد حقوقی بی میل نبودند.

نویسندگان “کامنتری های پیکته” پایه کار خود را بر رویه دولتها در زمانهای مقدم بر مذاکره درباره کنوانسیون‌ها، به ویژه در طول جنگ جهانی دوم، قرار می‌دادند؛ تعدادی از آنها خودشان در مذاکرات حضور داشتند و بنابراین می‌توانستند بینش‌های دست اولی از آنچه که تدوین کنندگان بدان فکر می کردند ارائه دهند. روش شناسی و متدلوژی موجود در پشت کامنتری های به روز شده لزوماً متفاوت است. این به روز رسانی (که در هر نسل یکبار صورت می پذیرد) مبتنی بر تحقیقات گسترده است و از ابزارهای تفسیری مندرج در کنوانسیون وین حقوق معاهدات (VCLT) پیروی می کند. مطابق ماده ۳۱ کنوانسیون وین راجع به حقوق معاهدات، معاهدات باید “با حسن نیت و منطبق با معنای معمولی آن که باید به اصطلاحات آن در سیاق عبارت و در پرتو موضوع و هدف معاهده داده شود” تفسیر شوند. عناصر دیگری که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از: هرگونه توافق بعدی بین طرفهای یک معاهده در مورد تفسیر یا اجرای آن، رویه بعدی که پایه گذار توافق تمام طرفها در مورد تفسیر معاهده می باشد (اگرچه چنین توافق متفق القولی برای معاهدات پذیرفته شده جهانی همچون کنوانسیون های ژنو بسیار نادر است)، و سایر قواعد مرتبط حقوق بین الملل که در روابط بین طرفین اعمال می شوند. این یک رویکرد جامع است که بطور کلی باید در خصوص تفسیر هر یک از مفاد معاهده مورد استفاده قرار گیرد.

ماده ۳۲ کنوانسیون وین راجع به حقوق معاهدات به ابزارهای تکمیلی تفسیر اشاره دارد که می تواند تفسیر مفاد معاهده را تأیید کرده یا روشن نماید. این ابزارها کارهای مقدماتی معاهده، رویه دولتی که مشمول ماده ۳۱ نمی شود، شرایط و اوضاع و احوال زمان انعقاد معاهده، تصمیمات قضایی و ادبیات و نوشتجات علمی را شامل می شود.

النهایه آنکه طبق ماده ۳۳ کنوانسیون وین راجع به حقوق معاهدات، درجایی که یک معاهده به دو یا چند زبان تصدیق شده و اعتبار یافته باشد، متن آن در هر یک از زبان ها به نحو یکسانی معتبر خواهد بود. در چنین مواردی، نسخه های زبانی مختلف معاهده باید به گونه ای تفسیر شوند که با یکدیگر سازگار بوده و متناقض نباشند. این بدان معنی است که نسخه های به یک اندازه معتبر فرانسوی و انگلیسی کنوانسیون های ژنو را می توان جهت روشن ساختن معنای اصطلاحات با یکدیگر مقایسه کرد. این عمل در مورد پروتکل‌های الحاقی که به تمامی شش زبان رسمی سازمان ملل به یک اندازه معتبر هستند، حتی پیچیده‌تر هم می شود.

مشابه دیگر آثار و انتشارات اخیر ICRC، کامنتری های جدید آغوش بازتری برای تنوع مواضع حقوقی دارند و در جایی که اجماع وجود ندارد تفاسیر حقوقی جایگزین را تصدیق می کنند. آنها به زبان انگلیسی تولید می شوند، اما به پنج زبان دیگر رسمی سازمان ملل ترجمه خواهند شد. این امر از یک گفتگوی جهانی حکایت دارد که باید برای همه آزاد و قابل دسترس باشد.

مخاطبان و پذیرش آن ها

کامنتری ها برای چه کسانی نوشته شده اند؟ ژان ماری(Jean-Marie) که پروژه ICRC در به‌روزرسانی کامنتری ها را رهبری می‌کند، به وضوح تصریح می‌کند که “کامنتری ها به‌عنوان یک طبقه خاص، به طور ویژه وکلا و متخصصین حقوقی را مورد خطاب قرار می دهند و می‌توانند نقش مهمی در افزایش رعایت مقررات ایفا کنند. هدف کامنتری ها تبیین معنای هنجارهاست، بطوریکه بتوان آنها را به نحوی آگاهانه و منسجم به کار برد.”

بیش از ۱۵۰ سال پیش، زمانی که کامنتری موینیر در مورد اولین کنوانسیون ژنو در کتاب سالنامه فلسفه(Annuaire philosophique) لوئیس آگوست مارتین(Louis-Auguste Martin) به چاپ رسید، همراه با توصیه ای از مارتین بود مبنی بر اینکه کتاب وی”باید در اختیار تمام افسران ارتش و نیروی دریایی قرار گرفته و در چند صفحه به جهت راهنمایی سربازان خلاصه شود و هیچ کسی نباید بتواند]در مورد مفاد آن[ ادعای جهل نماید.” از آنجایی که قرار بود این معاهده در زمان خصومت و درگیری ها اعمال شود، انتشار آن بین تصمیم گیرندگان دولتی و نیروهای مسلح همواره از اهمیت بالایی برخوردار بود. همانطوری که از پافشاری نویسندگان بر درک واقع بینانه تدوین کنندگان از واقعیت های نظامی مشهود است، این مسئله یقینا انگیزه انتشار کامنتری های اولیه بوده است.

در دهه ۱۹۵۰، کامنتری های مرجع و اصیل ICRC در مورد کنوانسیون های ۱۹۴۹ ژنو به محض انتشار برای دولت ها(“کمیته بین المللی خرسند است که یک نسخه صحافی شده از این مجلد را به دولت شما تقدیم می دارد، و سپاسگزار خواهد بود اگر چنانچه وزارت امور خارجه بتواند این اثر را به اطلاع وزارتخانه ها و بخش های مربوطه مختلف {دفاع ملی، بخش داخلی، بهداشت و…} برساند”)، جوامع ملی جنبش بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر، کتابخانه های منتخبی همچون کتابخانه کنگره ایالات متحده آمریکا(the U.S. Library of Congress) و کتابخانه بادلیان(the Bodleian Library ) در آکسفورد، دانشگاهیان و متخصصان برجسته حقوق بین المللاز جمله آقای لاترپاخت(Lauterpacht)، اریک کاسترن(Erik Castrén)، جوجی انوموتو(Juji Enomoto) (مدیر اجرایی انجمن ژاپنی حقوق بین الملل)، و کمیسیون حقوق بین الملل فرستاده شد. کامنتری ها همچنین برای مجموعه ای از ژورنال ها و مجلات حقوقی نیز ارسال گردید؛ به عنوان مثال، نسخه فرانسوی کامنتری راجع به کنوانسیون اول ژنو برای ۵۹ مجله، از جمله “دولت و حقوق شوروی”( L’Etat et le droit soviétique) درمسکو، “بولتن انجمن حقوق بین الملل برزیل”( Boletim da Sociedade Brasileira de Direito Internacional) در ریودوژانیرو و “سالنامه دانشکده حقوق”(Annales de la Faculté de Droit) دانشگاه سنت ژوزف بیروت ارسال شد.

آقای هیس پارکس(Hays Parks) سرهنگ ارتش ایالات متحده آمریکا، با ارائه دیدگاه تخصصی خود “کامنتری های پیکته” را به‌عنوان “ابزار مرجع و سابقه تاریخی ارزشمند” معرفی نمود و به ویراستار آنها “نقش ارزشمند یک میانجی” را نسبت داد. او تأثیر آنها را در این کلمات خلاصه کرد: “در توسعه هرگونه توصیه حقوقی در مورد کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو، اولین مرجعی هستند که به آنها متوسل می‌شویم؛ و جلسات یا بحث های بسیاری با این سؤال کوتاه تر شده اند که ‘ پیکته در این باره چه می گوید؟’ “. کارشناسان دیگری نیز به طرز مشابهی وزن و اعتباری که کامنتری های پیکته در طول زمان به دست آورده اند را تصدیق کرده اند. برای مثال، پروفسور اشمیت(Schmitt) و واتس(Watts )، کامنتری های ICRC را “منابع برجسته و پیشروی شفاف‌سازی و تاریخچه کنوانسیون‌ها و پروتکل‌ها برای چندین دهه” می‌خوانند و چنین ادامه می دهند که “اغراق در وضعیت تأثیرگذار و تقریباً معتبر آنها دشوار است”. به دلیل پذیرش گسترده آن ها، بسیاری از محققین به عنوان یک امر بدیهی به کامنتری های پیکته استناد می کنند و آنها را یا صریحاً “معتبر” می نامند و یا نیازی نمی بینند تا توسل و استناد به یک اثر حقوقی را توجیه نمایند.

بنابراین، کامنتری های اصیل ICRC در طول زمان کاملا معتبر شده و علاوه بر استناد منظم به آنها در آثار دانشگاهی، بارها توسط دیوان های بین المللی مختلف، دادگاه های داخلی و اسناد متعدد سازمان ملل (مانند گزارشات شورای حقوق بشر) مورد استناد واقع شده اند. این امر نشان می‌دهد که آنها به‌عنوان یک منبع ارزشمند عمل می‌کنند و امید این است که کامنتری های به‌روز شده از این حد هم فراتر بروند، زیرا آنها نمونه‌های بیشتری از رویه دولتی را در بر گرفته و به دیدگاه‌های متفاوتی اشاره می کنند که می تواند ابعاد مختلف قواعد حقوقی که از زمان تصویب کنوانسیون ها توسعه یافته است را روشن نماید.

کامنتری های به روز شده تنها یک منبع آکادمیک نیستند بلکه مهمتر از همه ابزاری عملی برای فرماندهان نظامی، افسران، وکلا و سایر کارشناسان و شاغلین حقوقی می باشند که باید کنوانسیون های ژنو را اجرا نمایند؛ مانند قضات، قانونگذاران، سیاست گذاران و فعالین حوزه بشردوستانه. آنها به زبان واضح و شفاف نوشته شده و سعی بر آن دارند تا ابهامات را روشن نمایند، در عین حال، فضایی نیز برای تفاوتهای جزئی باقی گذاشته و مکاتب مختلف فکری در مورد چگونگی تفسیر کنوانسیون ها را تصدیق می کنند.

علیرغم وجود سؤالاتی در مورد نحوه اعمال متدلوژی تفسیر معاهده طبق کنوانسیون وین حقوق معاهدات، اینکه کامنتری ها در اشاره به چگونگی توسعه قواعد حقوقی بیش از حد پیش رفته و اغراق می کنند یا خیر، و بسیاری از واکنش های شدید به توصیف “تکلیف به تضمین رعایت کنوانسیون” بنحو مندرج در ماده ۱ مشترک کنوانسیون های ۱۹۴۹ ژنو، کامنتری های به روز شده توسط جامعه حقوقی بین المللی مورد استقبال واقع شده اند. همانطور که تانیا آرزاپالو ویلون(Tania Arzapalo Villón) (از وزارت دادگستری و حقوق بشر پرو) بیان می کند، ” در زمینه حقوق بشردوستانه بین‌المللی، به‌ویژه برای بازیگرانی همچون ما که وظیفه ترویج اجرای آن را بر عهده دارند، کامنتری ها ابزاری قابل اطمینان با جنبه‌های تخصصی و حقوقی در اختیار ما قرار می‌دهند که نه تنها کار با بازیگران مختلف را تسهیل می کند، بلکه همچنین کار ما را تقویت کرده و بهبود می بخشد.”

افراد دیگری نیز کامنتری های به روز شده را به دلیل تلفیق آنها با درکی مدرن از نقش های ایفا شده توسط زنان در مخاصمات مسلحانه و همچنین نحوه انجام بازداشت در طی عملیات های چند جانبه، تمجید و تحسین کرده اند. همانطور که سرلشکر نیلندرا کومار(Maj. Gen. Nilendra Kumar) اشاره می کند، ” قانون ثابت و ایستا نیست. حقایق، تفاسیر و کاربردهای قانون با گذر زمان تغییر می یابند. این همان چیزی است که بازبینی منظم کامنتری را ایجاب می کند. این موضوع، بر روایت و جزئیات تجربیات جدیدی تاکید دارد که باید براساس معیار حقوق بشردوستانه بین المللی ارزیابی شوند.”

نگاهی به ورای ماهیت انتقادات (و تمجید و تحسین ها) به کامنتری های به روز شده نشان می دهد، مسئله قابل توجه این است که زمینه حقوقی خود تغییر کرده است. ICRC همانند سایر نشریات خود(مثل مجله بین المللی صلیب سرخ)، بدلیل پیچیده تر شدن مباحثات بین محققان شروع به تعامل معنادارتری با کارشناسان و متخصصین حقوقی خارجی نمود. با ظهور بلاگ‌ها و رسانه‌های اجتماعی، محققان و متخصصان در سراسر جهان قادر به ارائه بازخوردهای تقریباً آنی و لحظه ای بوده و می توانند مستقیما با فعالیت های تیم پروژه، در حالی که فرایند تهیه پیش‌نویس ادامه دارد، درگیر شده و در تعامل باشند. البته این امر در کنفرانس‌ها و به روش‌های مشابه یا سنتی دیگر نیز امکان‌پذیر است، اما ابزارهای ارتباطی نوین امکان این گفتگو را در مقیاسی وسیع‌تر و به شیوه‌ای فراگیرتر فراهم کرده‌اند. خود کامنتری ها نیز با عصر دیجیتال وفق داده شده اند؛ آنها را می توان به صورت آنلاین از طریق “پایگاه داده های IHL” و “اپلیکیشن موبایل IHL” کمیته بین المللی صلیب سرخ دریافت نمود.

در پایان، تبادل نظر با محققان و متخصصان این امکان را فراهم می‌آورد که کامنتری ها دقیق‌تر و در نتیجه مفیدتر باشند، بطوریکه این مسئله با افزودن تحلیل جدید به تفسیر ماده ۱ مشترک در کامنتری کنوانسیون سوم جهت منعکس کردن دیدگاه‌های متفاوت ثابت شده است. این واقعیت که افراد بیشتری می‌توانند در بازه زمانی کوتاه‌تری در این گفتگوها شرکت کنند، به این معنی است که فرآیند به‌روزرسانی کامنتری ها پویاتر از تهیه پیش‌نویس کامنتری های اولیه است. شبکه ای از محققان با یکدیگر کار می کنند تا نحوه تفسیر و اعمال قواعد حقوقی را منعکس کنند و اینگونه نیست که تنها نظر یک محقق حقوقی در این امر دخیل باشد.

نتیجه گیری

در طول تاریخ، پیوستگی و تداوم واضحی در اهداف کامنتری ها وجود داشته است. هرچند که برای برآورده نمودن هرچه بهتر آن اهداف، به موازات توسعه تدوین اصول تفسیر معاهده و استانداردهای کامنتری های معاهده به عنوان شیوه ای برای ارائه نظرات حقوقی بین المللی،متدلوژی آنها تکامل یافته است.

ICRC در موقعیت منحصربه‌فردی برای ارائه چنین رهنمودهای تفسیری در مورد اعمال و اجرای کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن‌ها قرار دارد. به دلیل نقش محوری آن در توسعه قواعد حقوقی و به دلیل تعهد و وظایف بشردوستانه اش، دسترسی و بینش بی نظیری به تاریخ کنوانسیون ها و اعمال آنها در مخاصمات مسلحانه دارد. امروزه، متخصصین حقوقی ICRC تحلیل خود را بر سوابق و منابع جامع آرشیو و کتابخانه آن استوار می‌کنند که دهه‌ها رویه دولتی را مستند می‌کند. همه اینها ICRC را در موقعیتی منحصر به فرد قرار می‌دهد تا از این سوابق استفاده کند، هفتاد سال کنوانسیون ها را در عمل بررسی نماید، و یافته‌های خود را به شیوه‌ای فشرده و قابل دسترس ارائه دهد.