سمپوزیوم اوکراین: استفاده نظامی فزاینده از نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا

سمپوزیوم اوکراین: استفاده نظامی فزاینده از نیروگاه هسته¬¬ای زاپوریژیا
Tom Dannenbaum
مترجم: موسی کرمی
دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل عمومی دانشگاه قم
ویراستار علمی: دکتر عبدالله عابدینی
عضو هیئت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه‌ علوم انسانی سمت و مدرس دانشگاه
در اوایل ماه مارس، همین‌جا استدلال کردم که حمله گزارش¬شده نیروهای روسی به تأسیسات هسته¬ای زاپوریژیا به احتمال زیاد مقررات پروتکل اول الحاقی که از تأسیسات حاوی نیروهای خطرناک حمایت می¬کند را نقض کرده است، ولی احتمالاً به سطح جنایت جنگی نمی‌رسد. پس از حمله، روسیه به سرعت کنترل تأسیسات را به دست گرفت و متعاقب آن، سوء رفتار بالقوه مجرمانه این کشور با کارکنان نیروگاه به کانون توجهات درآمد. هم اکنون نیروگاه زاپوریژیا به سرخط گزارش¬هایی مبدل شده که بر اساس آن¬ها روسیه به استقرار تسلیحات، قشون و دیگر ادوات نظامی در سایت نیروگاه دست زده و در حال استفاده از تأسیسات به عنوان پایگاهی برای حملات هوایی به شهرهای مجاور [نیروگاه زاپوریژیا] در کشور اوکراین است. خبرهایی نیز حاکی از حملات بیشتر به نیروگاه(که هر یک از طرف¬ها آن‌ها را به دیگری نسبت می‌دهد و اوکراین مدعی است روسیه به انجام عملیات¬های پرچم دروغین دست می¬زند) منتشر شده¬اند. در واکنش [به این حملات]، آنتونیو گوترش، دبیرکل ملل متحد، طرف¬ها را به توافق بر سر ایجاد یک منطقه غیرنظامی¬شده پیرامون نیروگاه فراخوانده است. در همین اثنا، وزیران خارجه G7 خواستار عقب-نشینی فوری روسیه از سایت [نیروگاه] شده¬اند. رئیس جمهور اوکراین، ولادیمیر زلنسکی، با توصیف تاکتیک¬های روسیه به عنوان «باج¬خواهی آشکار هسته¬ای»، هشدار داده است:«هر سرباز روسی که یا به نیروگاه شلیک می‌کند یا با پوشش قرار دادن نیروگاه دست به شلیک می زند، باید بداند که هدف ویژه ماموران اطلاعاتی، نیروهای ویژه و ارتش ما خواهد بود».
این فرسته(پست)، با تکمیل تحلیل پیشین من از حقوق ناظر بر حملات علیه نیروگاه¬های هسته¬ای و اهداف نظامی واقع در مجاورت آن¬ها، به طرح پروتکل اول الحاقی و اساسنامه دیوان بین¬المللی کیفری جهت تجزیه و تحلیل مسائل حقوقی برخاسته از استفاده نظامی ادعاییِ روسیه از نیروگاه، فراخوان ایجاد یک منطقه غیرنظامی و تهدید اوکراین در واکنش به [اقدامات روسیه] می¬پردازد. روسیه و اوکراین هر دو عضو پروتکل اول [الحاقی] هستند که این امر معاهده ذی¬ربط را مستقیماً بر درگیری مسلحانه بین‌المللی میان آن¬ها قابل اعمال می‌سازد(بنگرید به مواد ۱ و ۹۶ ). صلاحیت دیوان بین¬المللی کیفری نیز از اعلامیه سال ۲۰۱۵ اوکراین به موجب ماده (۳)۱۲ اساسنامه دیوان ناشی می¬شود.
پروتکل اول [الحاقی] و هم¬مکانی اهداف نظامی و نیروهای خطرناک
ماده (ج)۵۸ پروتکل اول الحاقی خواستار آن است که طرف¬های مخاصمه «اقدامات احتیاطی ضروری را برای حفاظت از جمعیت، افراد و اشیاء غیرنظامی تحت کنترل خود در برابر خطرات ناشی از عملیات¬های نظامی» اتخاذ نمایند. ماده (۵)۵۶، با تبیین اعمال این اصل بر زمینه مورد بحث(حتی در مواردی که نیروگاه هسته¬ای به موجب قواعد معمولی مندرج در ماده ۵۲، واجد وصف هدف نظامی است)، مقرر می¬دارد که طرف¬های متخاصم باید «برای اجتناب از استقرار هر گونه هدف نظامی در مجاورت» نیروگاه¬های هسته¬ای «تلاش کنند». در چارچوب این مقرره، [تأسیسات و استحکامات زیر] استثناء شده¬اند:
«تأسیساتی که با هدف انحصاری دفاع از استحکامات یا تأسیسات تحت حمایت در برابر حمله برپا شده‌اند… مشروط بر این¬که جز در اقدامات ضروری برای واکنش به حملات [هدایت¬شده] علیه استحکامات یا تأسیسات تحت حمایت در درگیری¬ها به کار نروند و تسلیح آن¬ها به سلاح¬هایی محدود باشد که تنها می¬توانند اقدامات خصمانه علیه استحکامات یا تأسیسات را دفع کنند»(تأکید از نویسنده است).
نخستین پرسشی که در این رابطه مطرح می شود این است که آیا استقرار ادوات نظامی به دست روسیه در نیروگاه، مجوز استثنایی وارد بر ممنوعیت مندرج در ماده (۵)۵۶ را محقق می¬سازد یا خیر؟ اگر چنین باشد، تنها قاعده کلی اقدامات احتیاطی پدافندی در ماده ۵۸ باقی می‌ماند. استثناء ذی-ربط، استثنایی مضیق و شامل بایسته¬ای(الزامی) تجمیعی است که [بر اساس آن]، کاربرد، هدف و قابلیت تأسیسات نظامی باید منحصراً دفاعی باشند.
به نظر می¬رسد اقدامات روسیه در نیروگاه زاپوریژیا، با توجه به کاربرد مشهود تهاجمی آن¬ها علیه اهداف [مستقر] در شهرهای اوکراین، ذیل استثناء یادشده قرار نمی¬گیرند. همچنین می¬توان از همان گزارش¬ها استنباط کرد که استقرار آن¬ها دست¬کم به صورت جزئی هدفی تهاجمی دارد. از آنجایی که بایسته مربوط به کاربرد، هدف و قابلیت منحصراً دفاعی بایسته¬ای تجمیعی است، بحث پیچیده¬تر قابلیت آن¬ها مطرح می¬شود. این پیچیدگی، از مجاورت آن¬ها با مناطق درگیری¬های فعال برمی¬خیزد. همان گونه که در شرح کمیته بین¬المللی صلیب سرخ بر پروتکل اول الحاقی تأکید شده است، این بایسته که تسلیحات مستقرشده باید تنها قادر به دفع اقدامات خصمانه باشند، به احتمال اقرب هنگامی که استحکامات تحت حمایت بسیار از خطوط مقدم دور باشند، محلی از اعراب ندارد؛ در این صورت، دفاع از تأسیسات متضمن حفاظت از آن‌ها در برابر «حملات انجام¬گرفته از سوی رزمندگان چترباز یا نفوذی یا حملاتی است که به وسیله موشک¬های هدایت¬شونده یا بمب¬های پرتاب شده از هواپیما انجام گرفته¬اند. از این¬رو، از یک¬سو یک گارد نظامی مجهز به سلاح¬های انفرادی سبک و از سوی دیگر مهمات ضدهوایی مورد نیاز خواهد بود»(بند ۲۱۷۵). به دشواری بتوان تجهیزاتی غیر از این را به¬عنوان تجهیزاتی که انحصاراً دفاعی هستند توجیه کرد. زمانی که تأسیسات در مجاورت منطقه نبرد قرار دارند، با توجه به طیف گسترده¬تر تهدیدهایی که می¬توانند از چنین سناریویی ناشی شوند، تعریف دامنه تسلیحاتی که تنها قادر باشند اقدامات خصمانه علیه نیروگاه را دفع کنند، دشوارتر خواهد بود(برای نمونه، بند ۲۱۷۶).
با غیرقابل اعمال بودن استثنای [فوق الذکر] بر مبنای کاربرد و احیاناً هدف، مسئله این است که آیا می¬¬توان گفت روسیه ممنوعیت اولیه را نقض کرده است یا خیر. اینجا مهم است بر این نکته تأکید بورزیم که طرف¬¬های درگیری از استقرار اهداف نظامی معاف¬نشده در مجاورت نیروگاه¬های هسته¬ای در همه شرایط منع نشده¬اند. در عوض، به موجب مفاد ماده (۵)۵۶ باید برای اجتناب از این هم‌مکانی «تلاش کنند». همان¬گونه که در بالا بیان شد، این به معنای واقعی کلمه تخصیص بایسته کلی اقدامات احتیاطی پدافندی است که [بر پایه آن] طرف¬های متخاصم باید «تا بالاترین میزان ممکن» در راستای اتخاذ «اقدامات احتیاطی ضروری جهت حفاظت از جمعیت غیرنظامی، افراد غیرنظامی و اشیاء غیرنظامی تحت کنترل خود در برابر مخاطرات برخاسته از عملیات¬های نظامی» عمل نمایند(ماده (۳)۵۸).
امکان¬سنجی(و در نتیجه این که آیا می¬توان گفت یک طرف [مخاصمه] برای اجتناب از هم¬مکانی تلاش کرده است یا خیر)، ناگزیر به زمینه مورد بحث بستگی دارد و مستلزم تحلیل دقیق مکان¬های جایگزین و کارکردهای استقرار اهداف نظامی در آن موقعیت¬هاست. برای نمونه، در شرایط بغرنج جنگ شهری ممکن است اجتناب از میزانی از مجاورت میان اهداف نظامی و اشخاص و اشیاء تحت حمایت ¬ناشدنی باشد(بنگرید به بند ۶۴). دقیقاً این پیچیدگی محور مناقشه پیرامون ارزیابی عفو بین¬الملل است که [به موجب آن] امکان دارد اوکراین در [ایفای] تعهدات احتیاطی پدافندی خود در مخاصمه کنونی قصور ورزیده باشد. چنین برداشت¬هایی می‌توانند متضمن دیدگاه¬های متعددی مبتنی بر عدم قطعیت و اختلاف نظر باشند.
با وجود این، زمانی که همچون ادعای مربوط به نیروگاه زاپوریژیا، قشون، تجهیزات نظامی یا دیگر اهداف نظامی عامدانه و با نگاهی به ممانعت از [انجام] حملات، در یا پیرامون اشخاص یا اشیاء تحت حمایت استقرار می¬یابند، قضیه روشن است. بهره¬برداری عامدانه از هم¬مکانی، حاکی از تلاش برای هم¬مکانی است تا کوشش برای اجتناب از آن؛ و [این امر] به روشنی بایسته¬های ماده (۵)۵۶ را نقض می¬کند. همان¬گونه که در ادامه به تفصیل آمده است، این امر می¬تواند ممنوعیت استفاده از سپر انسانی را نیز پیش بکشد.
جنایت جنگی استفاده از سپر انسانی
ماده (۷)۵۱ پروتکل اول الحاقی مقرر می¬دارد که «حضور یا تحرکات جمعیت یا افراد غیرنظامی نباید برای مصون کردن نقاط یا نواحی خاص در برابر عملیات¬های نظامی به¬ویژه در اقدام¬های معطوف به پوشش اهداف نظامی در برابر حملات یا پوشش دادن، پشتیبانی یا ممانعت از عملیات¬های نظامی به کار برود». جنایت جنگی معادل این اقدام در [اساسنامه] دیوان بین المللی کیفری، «استفاده از حضور یک شخص غیرنظامی یا شخص دیگر تحت حمایت به منظور مصون ساختن نقاط، نواحی یا نیروهای نظامی معین در برابر عملیات¬های نظامی» را ممنوع می‌سازد.
در ارزیابی این که آیا اقدامات [فوق‌الوصف] روسیه در نیروگاه زاپوریژیا ممنوعیت استفاده سپر انسانی را نقض می¬کنند یا خیر، سه مسئله فنی حقوقی نیازمند بررسی هستند. مورد نخست به این امر ارتباط دارد که آیا ممنوعیت پروتکل اول [الحاقی] و به طور خاص جنایت جنگی مندرج در [اساسنامه] دیوان بین¬المللی کیفری با سوء استفاده از هم¬مکانی با اشیاء تحت حمایت همچون نیروگاه-های هسته¬ای که از هم¬مکانی با اشخاص یا جمعیت¬های تحت حمایت متمایز است، پیوند دارد یا خیر. مورد دوم این است که آیا امکان دارد افراد دخیل در استقرار ادعاییِ اهداف نظامی غیردفاعی در تأسیسات، معیار قصد مجرمانه در دیوان بین¬المللی کیفری را محقق سازند یا نه. [و] مورد سوم به معنای «مصون شدن» هدف نظامی تحت سپر در برابر حمله می¬پردازد.
در وهله نخست، یکی از عناصر جنایت جنگی مندرج در اساسنامه دیوان بین¬المللی کیفری مقرر می¬دارد که جنایت ذی¬ربط تنها زمانی محقق می¬شود که «مرتکب مکان یک یا چند غیرنظامی یا دیگر اشخاص تحت حمایت به موجب حقوق بین¬الملل مخاصمات مسلحانه را تغییر داده یا از آن به نفع خود استفاده کرده باشد». (تأکید از نویسنده است) قابل ذکر است که سناریوهایی که در آن ها مرتکب مکان یک شیء تحت حمایت به موجب حقوق بین¬الملل مخاصمات مسلحانه را تغییر داده یا به طریقی دیگر از آن به نفع خود استفاده کرده باشد، در این مقرره وجود ندارند، هرچند شاید تصور بشود که مورد اخیر در ممنوعیت عرفی مربوطه گنجانده شده است(برای نمونه، بنگرید به بند ۲-۱۶-۵ دستورالعمل حقوق جنگ وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا). در دیوان بین‌المللی کیفری، بهره¬برداری از برخی اشیاء می¬تواند واجد وصف جنایت جنگی مجزای «استفاده ناروا از پرچم ترک مخاصمه، پرچم یا نشان نظامی و لباس‌های متحدالشکل دشمن یا ملل متحد و نیز علائم ممیزه کنوانسیون¬های ژنو» باشد که در آن، چنین استفاده ناروایی به مرگ یا جراحتِ بدنی جدی می-انجامد(ماده (۷)(ب)(۲)۸). با این حال، اگرچه ماده (۷)۵۶ پروتکل اول [الحاقی] یک علامت مختص به استحکامات یا تأسیسات حاوی نیروهای خطرناک را به رسمیت می¬شناسد، ولی تفسیر رقیب می¬تواند آن را از [عنوان] جنایت جنگی استفاده ناروا مستثنی سازد. مبنای [این مستثناسازی این است] که [نوع] علامت نیروهای خطرناک، به¬رغم شناسایی از سوی پروتکل اول [الحاقی]، علامت ممیزه آن معاهده [مرتبط با مواد هسته¬ای] یا کنوانسیون‌های ژنو یعنی علامت صلیب سرخ، هلال احمر یا کریستال سرخ نیست. به هر روی، مشخص نیست که آیا چنین علامتی در حال حاضر در نیروگاه زاپوریژیا نمایش داده شده است یا خیر.
با تمرکز بر ماده (۲۳)(ب)(۲)۸، مشکلی که ممکن است بروز کند این است که به نظر می رسد نیروهای روسی در حال بهره¬برداری از مجاورت ادوات نظامی خود با نیروگاه(و نه مجاورت آن¬ها با غیرنظامیان) به¬عنوان راهی برای دستیابی به حمایت حقوقی، اخلاقی و سیاسی هستند. از سوی دیگر، جنایت تنها زمانی محقق می¬شود که مرتکب ادعایی، از مکان غیرنظامیان یا دیگر اشخاص تحت حمایت به منظور اعطای مصونیت به اهداف نظامی خود، سوء استفاده نماید.
با این حال، خوانش اشاره به «حضور» یا «مکان» غیرنظامیان در جنایت جنگی مندرج در اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری با این عنوان که هم¬مکانی با نیروگاه هسته¬ای را مستثنی می¬سازد، با موضوع و هدف ممنوعیت کیفری یعنی ممنوعیت به مخاطره افکندن عمدی غیرنظامیان با هدف ممانعت از عملیات¬های نظامی دشمن ناسازگار است. ماهیت ممنوعیت حمله به نیروگاه¬های هسته-ای و اهداف نظامی مستقر در مجاورت آن¬ها، با الزام به حفاظت از غیرنظامیان در برابر آسیب¬های همراه با چنین حمله¬ای نیز ملازمه دارد؛ این ممنوعیت تنها زمانی حاصل می¬شود که عملیات «بتواند موجب رهاسازی نیروهای خطرناک از استحکامات یا تأسیسات و تلفات شدید متعاقب میان جمعیت غیرنظامی گردد»(ماده (۱)۵۶). پوشش دادن اهداف نظامی به منظور بهره¬برداری از آن حمایت، به مخاطره افکندن عمدی اشخاص تحت حمایت جهت ممانعت از عملیات¬های نظامی دشمن است.
اشاره به «حضور» و «مکان» غیرنظامیان در متن ماده (۲۳)(ب)(۲)۸ و عنصر منضم به آن باید در این پرتو خوانده [و فهم] شود. ماهیت پرتوهای هسته¬ای به شکلی است که حمله به نیروگاه هسته¬ای می تواند غیرنظامیانی که از لحاظ مکانی و زمانی از هدف مورد حمله دور هستند را تحت تأثیر قرار دهد. این امر یکی از طرف¬های درگیری را قادر می¬سازد تا از مکان یا حضور گسترده غیرنظامیان تحت خطر به نفع خود بهره¬برداری نماید. اگرچه غیرنظامیان ممکن است نسبت به آنچه معمولاً در وضعیت سپر انسانی اتفاق می¬افتد در فاصله¬ای بیشتر از هدف نظامی مربوطه اسکان داده شوند، بازدارندگی ناشی از هم¬مکانی اهداف نظامی با نیروگاه هسته¬ای از خطر موجود برای آن جمعیت¬ها و به واسطه حضور یا اسکان کنونی یا آتی ایشان در منطقه آلوده [به مواد هسته-ای] ناشی می¬شود. وضعیت نیروگاه به¬عنوان یک شیء نباید قابلیت اعمال این عنصر از جنایت را مستثنی و منتفی سازد.
مسئله دومی که اینجا باید به آن توجه شود این است که جنایت جنگی استفاده از سپر انسانی نیازمند قصد خاص برای جلوگیری از حملات از طریق قرار دادن غیرنظامیان در معرض خطر است. شاید این همان معنایی باشد که از «استفاده از حضور غیرنظامیان… به منظور مصون¬سازی برخی نقاط، نواحی یا نیروهای نظامی در برابر عملیات‌های نظامی»(ماده (۲۳)(ب)(۲)۸) مستفاد می‌شود. همچنین بر بایسته¬ای دلالت دارد که به موجب آن، مرتکب مکان غیرنظامیان را «تغییر داده یا به طریقی دیگر» از حضور اشخاص غیرنظامی «به نفع خود بهره¬برداری کرده باشد»، در حالی که «قصد او پوشش دادن هدفی نظامی در برابر حمله یا پوشش دادن، پشتیبانی یا ممانعت از عملیات-های نظامی است».
محور ادعای مقامات اوکراین در توصیف تاکتیک¬های روسیه به¬عنوان «باج خواهی آشکار هسته-ای» همین نوع قصد سوء استفاده [از مجاورت با اماکن خطرناک هسته¬ای] است. همچنین می‌توان از گزارش¬ها استنباط کرد که روسیه در حال استفاده از نیروگاه برای انجام حملات منظم به منطقه پیرامون [نیروگاه] است. بی‌تردید بار اثبات قصد معنوی هر شخص خاصی در پرونده¬ای کیفری بر دوش دادستان است، ولی باور به این که در این وضعیت قصد مجرمانه می¬تواند وجود داشته باشد، بی‌دلیل و پشتوانه نیست.
مسئله سوم به این مفهوم برمی‌گردد که هم جنایت و هم ممنوعیت آن [سپر انسانی] تنها زمانی محقق می¬شود که عامل مورد نظر در صدد «مصون سازی» نقاط، نواحی و نیروهای نظامی ذی‌ربط «در برابر عملیات¬های نظامی» باشد. در عناصر جرم دیوان بین¬المللی کیفری، این اقدام با عنوان قصد «پوشش دادن» هدف نظامی ذی¬ربط یا «پشتیبانی» از عملیات نظامی مربوطه صورت-بندی شده است.
هیچ تردیدی در ممنوعیت حمله به اهداف نظامی گردآمده در مجاورت نیروگاه¬های هسته¬ای وجود ندارد. این ممنوعیت هرگاه «امکان داشته باشد» چنین حمله‌ای «موجب آزادسازی نیروهای خطرناک… و تلفات شدید متعاقب در میان جمعیت غیرنظامی گردد»(ماده (۱)۵۶)، تحقق می‌یابد(تأکید از نویسنده است). اگر حمله خطر چنین تلفاتی را به دنبال داشته باشد، «تنها در صورتی که [ادوات نظامی موجود در مجاورت نیروگاه] در پشتیبانی منظم، چشمگیر و مستقیم عملیات¬های نظامی به کار بروند و اگر چنین حمله¬ای تنها راه ممکن برای پایان دادن به این پشتیبانی باشد»(ماده (ج)(۲)۵۶)، می¬توان به انجام آن مبادرت جست(تأکید از نویسنده است). حتی در این سناریو، اقدامات احتیاطی معمولی و الزامات مربوط به تناسب نیز به احتمال بسیار [امکان قانونی توسل به] بسیاری از حملات را منتفی می¬سازند. به این دلایل، استقرار اهداف نظامی در نیروگاه تقریباً به طور قطعی آن¬ها را از نظر حقوقی در برابر بسیاری از عملیات¬های قابل تصور اوکراین مصون می¬نماید.
با وجود این، حتی اگر گمان برود که ممکن است شرایط استثنایی ضروری جهت فراهم آوردن مبنایی حقوقی برای حمله هوایی اوکراین به اهداف نظامی مستقر در نیروگاه نیز حاصل شوند، هم-مکانی مربوطه همچنان می¬تواند موجب پدیداری ممنوعیت¬های مرتبط با استفاده از سپر انسانی گردد. مفهوم مصون¬سازی هدف [نظامی] در برابر عملیات¬های نظامی باید به گونه¬ای موسع تفسیر شود تا سوء¬استفاده از هم¬مکانی جهت ممانعت از حملات به خاطر هزینه¬های انسانی(یا سیاسی) آن¬ها را در بر بگیرد، حتی اگر حمله هوایی که قرار است [به خاطر هم¬مکان شدن اهداف نظامی با نیروگاه هسته¬ای] انجام نشود، مستقیماً غیرقانونی نباشد. قابل ذکر است که عناصر جرم در دیوان بین¬المللی کیفری مستلزم سوء¬استفاده از مصونیت رسمی [اهداف غیرنظامی] نیستند. در عوض، عنصر کلیدی این است که عمل ذی¬ربط «به منظور پوشش هدف نظامی در برابر حمله یا پوشش، پشتیبانی یا ممانعت از عملیات¬های نظامی» اتخاذ شده باشد.
در قضیه حاضر، ممکن است نیروهای روسی ابتدائاً بر بهره¬برداری از عدم تمایل اوکراین برای قرار دادن جمعیت خود در معرض پرتوهای [هسته¬ای] فاجعه¬بار در نتیجه حمله به نیروگاه متمرکز باشند تا محدودیت¬های حقوقی که اوکراین را از مبادرت به چنین عملیاتی باز می¬دارند. با این حال، در خصوص این مسئله که آیا جنایت محقق می¬شود یا خیر، این تفکیک اهمیتی ندارد. آن چه اهمیت دارد این است که روسیه به صورت عمدی در حال استفاده از خطر موجود برای غیرنظامیان یا جمعیت¬های غیرنظامی است تا از حمله به اهداف نظامی خویش ممانعت کند. دست‌یازی به این کار، پوشش دادن هدف ذی ربط و پشتیبانی از عملیات¬های روسیه به¬شمار می¬رود که آن هدف در آن¬ها دخیل است.
پیشنهادهای مربوط به ایجاد یک منطقه غیرنظامی
با توجه به پتانسیل وقوع فاجعه هسته¬ای، انگیزه آنتونیو گوترش، دبیرکل ملل متحد برای اصرار بر ایجاد یک منطقه غیرنظامی در مجاورت نیروگاه، روشن است. واسیل نِبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد، این فراخوان را رد کرده است. در خصوص این جنبه از وضعیت [پیش¬رو]، دو نکته قابل ذکر است.
نکته نخست این است که رد پیشنهاد یادشده از سوی روسیه، پای دو مقرره از پروتکل الحاقی را به قضیه باز می¬کند. ماده (۶)۵۶ مقرر می دارد که طرف‌ها «به منظور ایجاد حمایت مضاعف از اشیاء حاوی نیرهای خطرناک به انعقاد موافقت‌نامه¬های بیشتر میان خویش فراخوانده می¬شوند». ماده (۳)۵۸ خواستار آن است که متخاصمان «اقدامات احتیاطی ضروری را برای حمایت از جمعیت غیرنظامی، افراد غیرنظامی و اشیاء غیرنظامی تحت کنترل خویش در برابر مخاطرات برخاسته از عملیات¬های نظامی…اتخاذ کنند». استفاده از واژه «فراخواندن» در ماده (۶)۵۶ حکایت از آن دارد که ماهیت آن تشویقی بوده و اکیداً الزام¬آور نیست. با وجود این، بایسته احتیاطی کلی در ماده (۳)۵۸، به ویژه با توجه به مخاطرات انسانی، شاید به معنای لزوم سنجش توأم با حسن نیت ماندگاری چنین موافقت¬نامه‌ای باشد. بی‌گمان، احراز نقض آشکار چنین بایسته¬ای در قضیه حاضر دشوار خواهد بود.
دومین نکته قابل ذکر این است که برای تحقق وضعیت غیرنظامی، چنین منطقه¬ای باید مورد توافق طرف¬های مخاصمه قرار گیرد. معمولاً، طبق مفاد ماده ۶۰ پروتکل اول [الحاقی]، موافقت¬نامه ذی-ربط (الف) مستلزم تخلیه تسلیحات و تجهیزات نظامی متحرک، (ب) ممانعت از به کار گیری تأسیسات نظامی ثابت در منطقه، (پ) ممنوعیت اقدامات خصمانه از سوی مقامات یا جمعیت حاضر در منطقه و (ت) توقف هر گونه فعالیت مرتبط با اقدامات نظامی(شرطی که معنای آن باید به¬دست طرف¬های [مخاصمه] مشخص گردد) خواهد بود. موافقت¬نامه‌ای با این مضمون می¬تواند حمایت‌های قابل اعمال در مناطق پیرامونی نیروگاه زاپوریژیا را بالا ببرد(و قادر است بر منطقه¬ای وسیع¬تر از ممنوعیت های مندرج در ماده ۵۶ اعمال شود). افزون بر این، به موجب ماده (ت)(۳)۸۵ پروتکل [اول الحاقی]، حمله به یک منطقه غیرنظامی‌شده، می‌تواند موجب شکل¬گیری نقض شدید این پروتکل گردد.
با این حال، با عنایت به وقوع نقض¬های مشهود بایسته¬های [حقوقی] موجود در نیروگاه، نگاه داشتن جانب احتیاط در خصوص این¬که تعهدات ناشی از موافقت¬نامه ایجاد یک منطقه غیرنظامی‌شده خواهد توانست وضعیت کنونی را بهبود بخشد یا خیر، منطقی است. بی¬تردید، یک الزام دوطرفه ویژه می-تواند بر خلاف الزامات ناشی از تصویب پروتکل اول الحاقی، راهگشا باشد؛ به¬ویژه اگر موافقت¬نامه ایجاد منطقه غیرنظامی با یک سازِوکار نظارتی مستقل و مستحکم همراه گردد؛ با وجود این، حتی این امر نیز قطعی و تضمین شده نیست. همچنین شایسته ذکر است که نقض چشمگیر موافقت¬نامه ایجاد منطقه غیرنظامی از سوی یکی از طرف¬ها، طرف دیگر را از تعهدات خود به موجب موافقت-نامه مزبور رها می¬ساز (ماده (۷)۶۰). در چنین سناریویی، منطقه وضعیت غیرنظامی¬شده خود را از دست می¬دهد، ولی دیگر حمایت¬ها از جمله حمایت¬های مقرر در ماده ۵۶ کماکان قابل اعمال خواهند بود(ماده (۷)۶۰).
تهدید نیروهای روسی دخیل در نظامی¬سازی نیروگاه زاپوریژیا از سوی اوکراین
مسئله پایانی، در خصوص چگونگی پاسخ اوکراین به استفاده نظامی مشهود نظامی روسیه از نیروگاه هسته¬ای مطرح می¬شود. بر خلاف قواعد قابل اعمال بر مناطق غیرنظامی¬شده، نقض تعهدات مقرر در ماده ۵۶ پروتکل اول [الحاقی] از سوی یکی از طرف¬ها، دشمن را از تعهدات خویش طبق ماده یادشده معاف نمی¬سازد. به علاوه، ماده (۴)۵۶، اقدامات تلافی¬جویانه علیه استحکامات، تأسیسات یا اهداف نظامی تحت حمایت ماده ۵۶ را ممنوع می¬کند. همان¬گونه که در بالا اشاره رفت، به¬رغم سوءاستفاده مشهود روسیه از سایت [نیروگاه]، هر چیزی جز حمله هوایی دقیق و به شدت محدود اوکراین به هدف نظامی مستقر در مجاورت نیروگاه، تقریباً به صورت قطعی ممنوع خواهد بود. سوای دلایل حقوقی موجود برای عدم مبادرت به چنین اقدامی، با توجه به خطر بالایی که این کار برای جمعیت اوکراین دارد، بسیار دور از ذهن است که این کشور در اندیشه حمله¬ای منع¬شده به نیروگاه یا هدف نظامی مستقر در مجاورت آن باشد.
با این حال چنان که در بالا گفته شد، رئیس جمهور اوکراین، ولادیمیر زلنسکی، قول داده است که «هر سرباز روسی که یا به سمت نیروگاه شلیک کند یا از نیروگاه برای پوشش دادن شلیک استفاده نماید، به هدف ویژه مأموران اطلاعاتی، نیروهای ویژه و ارتش ما مبدل خواهد شد». به نظر می-رسد این گفته به معنای تقید به استفاده از زور کشنده هدفمند جهت مجازات و توقف کسانی است که در استفاده نظامی از تأسیسات هسته¬ای دخیل بوده¬اند یا به صورت بالقوه دخیل هستند. در حقوق مخاصمات مسلحانه هیچ مبنایی برای استفاده از زور کشنده به¬عنوان روشی فراقضایی از مجازات دشمن وجود ندارد. به علاوه، رویه مربوط به قتل هدفمند موجب بروز گستره¬ای از نگرانی¬های حقوقی شده است؛ به¬ویژه مادامی که چنین حملات هوایی علیه اشخاصی جز رزمندگان سنتی(که موجب طرح مباحث حقوقی می¬شود از جمله این¬که آیا در این زمینه چنین اشخاصی می¬توانند هدف قرار گیرند؟ و معیار قطعیتی که با آن وضعیت هدف باید تعیین گردد، چیست؟) یا در زمینه‌هایی صورت پذیرد که ممکن است گمان برود فراتر از دامنه مکانی یا زمانی مخاصمات مسلحانه هستند که بر مبنای آن¬ها پیش¬بینی شده¬اند. این دست مخالفت¬ها، اغلب به مباحثاتی در خصوص تعامل صحیح میان نظام حقوق بشر و حقوق مخاصمات مسلحانه نیز دامن می‌زند.
با وجود این، در شرایط کنونی احتمال نمی¬رود این نگرانی¬ها در قضیه حاضر تعیین‌کننده باشند. یک مخاصمه مسلحانه بین¬المللی، آشکارا در اوکراین در جریان است و اظهارات زلنسکی به «سربازان» اختصاص دارد؛ یعنی رزمندگان رسمی در روشن¬ترین معنای آن(ماده (۲)۴۳). در چنین اوضاع و احوالی، نیروهای روسی، تا زمانی که از امور نظامی کناره می¬گیرند یا به واسطه جراحت، بیماری، اسارت یا تسلیم به جرگه افراد خارج از میدان نبرد می پیوندند، به خاطر وضعیت خود اهدافی مشروع به شمار می¬روند. بنابراین اگرچه مجازات مبنای حقوقی هدف قرار دادن آنان نیست، ولی وضعیت ایشان به¬عنوان رزمنده و انگیزه(تنبیهی یا پیش‌گیرانه) نهفته در چنین هدف قرار دادنی، از نظر حقوقی موضوعیت ندارد. افزون بر این، هرچند این امر موجب بروز تأملات انتقادی در دیگر زمینه¬ها شده است، ولی این که اشخاص معینی برای قتل هدفمند مشخص می¬شوند، در حقوق مخاصمات مسلحانه کنونی به خودی خود موجب بروز هیچ¬گونه ممنوعیتی نمی-گردد.
به بیانی رساتر، دیگر قواعد حاکم بر انجام عملیات¬های خصمانه کماکان در تحدید عملیات¬ها علیه چنین افرادی اعمال خواهند شد. علاوه بر این، ادعا شده است که اگر این دست اشخاص در وضعیتی بودند که می¬شد آن¬ها را به جای کشتن مستقیماً دستگیر کرد، حقوق مخاصمات مسلحانه به استفاده از ابزارهای کم¬تر آسیب¬زا حکم میدهد. ‌بی¬گمان، نظام حقوق بشر اگر تجمیعاً با حقوق مخاصمات مسلحانه یا با استفاده از فرآیند تفسیر هماهنگ(به جای تفسیر از رهگذر حقوق مخاصمات مسلحانه به¬عنوان نظامی خاص) اعمال گردد، خواستار چنین سطحی از مراقبت است. با وجود این، همان-گونه که بیان شد، گفته زلنسکی به خودی خود حکایت از این ندارد که چنین قواعدی در عملیات¬های [انجام¬شده] علیه سربازان دخیل در نظامی¬سازی نیروگاه نقض خواهند شد.
نتیجه‌گیری
در نهایت این¬که بر پایه گزارش¬های جاری، به نظر می¬رسد فدراسیون روسیه با استقرار اهداف نظامی غیردفاعی در مجاورت نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا، در حال نقض تعهدات احتیاطی پدافندی خود(هم به موجب ماده ۵۶ و هم طبق ماده ۵۸ پروتکل اول الحاقی) است. در حقیقت، دلایل خوبی برای این باور وجود دارد که نیروهای روسی درگیر در هم¬مکانی مزبور را بتوان از نظر کیفری به خاطر استفاده از سپرهای انسانی و به موجب مفاد ماده (۲۳)(ب)(۲)۸ اساسنامه دیوان بین¬المللی کیفری مسئول دانست. یک منطقه غیرنظامی¬شده پیرامون نیروگاه، متضمن التزامی ویژه و مستقیم است که می¬تواند ناحیه تحت حمایت را گسترش دهد و نظارت¬ها را تقویت نماید. با وجود این، توافق احتمالی در چنین منطقه¬ای در این برهه غیرمحتمل به نظر می¬رسد و با توجه به بی¬اعتنایی کنونی به قواعد آشکار [موجود در زمینه مورد بحث]، حکم نوش‌دارو را نخواهد داشت. حتی با ادامه استفاده از نیروگاه برای انجام حمله از سوی روسیه، باز هم ممکن است هر اقدامی جز واکنش کاملاً هدفمند اوکراین، ماده ۵۶ پروتکل اول [الحاقی] را نقض کند. با این حال، تهدید اوکراین به هدف قرار دادن اشخاص دخیل در استفاده نظامی از نیروگاه، بسته به جزئیات مربوط به چگونگی اتخاذ آن، دست¬کم به صورت بالقوه با حقوق مخاصمات مسلحانه سازگار است.

برای دسترسی به متن اصلی این نوشتار، رجوع کنید به:
https://lieber.westpoint.edu/escalating-military-use-zaporizhzhia-nuclear-plant/
https://lieber.westpoint.edu/attack-zaporizhzhia-nuclear-plant/
https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60613438
https://bellona.org/news/nuclear-issues/2022-06-reports-say-ukrainian-nuclear-workers-are-enduring-detentions-and-brutal-interrogations
https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-62469740
https://theins.ru/en/news/253868
https://www.theguardian.com/world/2022/aug/13/its-madness-ukraine-holds-breath-as-putin-turns-nuclear-plant-into-frontline?CMP=Share_iOSApp_Other
https://press.un.org/en/2022/sc14996.doc.htm
https://theins.ru/en/news/253868
https://www.aljazeera.com/news/2022/8/14/zaporizhzhia-nuclear-plant-risks-increasing-every-day-mayor
False flag operations
به عملیات‌هایی گفته می‌شود که به¬دست نهادهای نظامی، شبه‌نظامی، اطلاعاتی یا سیاسی به‌گونه‌ای انجام می‌شود که این تصور به‌وجود آید که گروه‌ها یا کشورهای دیگری آن¬ها را انجام داده‌اند.
https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-62537495
https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2022-08-11/secretary-generals-statement-zaporizhzhia-power-plant
https://www.gov.uk/government/news/ukraine-g7-foreign-ministers-statement-on-zaporizhzhya-nuclear-power-plant
https://www.independent.co.uk/tv/news/war-ukraine-russia-nuclear-power-b2143810.html
https://www.theguardian.com/world/2022/aug/14/ukraine-says-it-will-target-russian-soldiers-at-zaporizhzhia-nuclear-power-plant
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/States.xsp?xp_viewStates=XPages_NORMStatesParties&xp_treatySelected=470
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=6C86520D7EFAD527C12563CD0051D63C
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=4B3EBFB356E8FA04C12563CD0051E2FC
https://www.icc-cpi.int/iccdocs/other/Ukraine_Art_12-3_declaration_08092015.pdf
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/RS-Eng.pdf
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=C995BF5C5BCFB0E2C12563CD0051DDB2
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Comment.xsp?action=openDocument&documentId=B071F91A3BD55FD7C12563CD00434E3E
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Comment.xsp?action=openDocument&documentId=B071F91A3BD55FD7C12563CD00434E3E
Non-exempt
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=3376730ECD9DF7B1C12563CD0051DD37
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=C995BF5C5BCFB0E2C12563CD0051DDB2
https://undocs.org/Home/Mobile?FinalSymbol=A%2FHRC%2F29%2F52&Language=E&DeviceType=Desktop&LangRequested=False
https://lieber.westpoint.edu/amnesty-allegations-ukrainian-ihl-violations/

Ukraine: Ukrainian fighting tactics endanger civilians

https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=4BEBD9920AE0AEAEC12563CD0051DC9E
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/RS-Eng.pdf
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Publications/Elements-of-Crimes.pdf
https://dod.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/DoD%20Law%20of%20War%20Manual%20-%20June%202015%20Updated%20Dec%202016.pdf?ver=2016-12-13-172036-190
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/RS-Eng.pdf
https://www.bloomsbury.com/uk/rome-statute-of-the-international-criminal-court-9781509944057/
https://www.cambridge.org/gb/academic/subjects/law/humanitarian-law/elements-war-crimes-under-rome-statute-international-criminal-court-sources-and-commentary?format=HB
نیز بنگرید به:
https://dod.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/DoD%20Law%20of%20War%20Manual%20-%20June%202015%20Updated%20Dec%202016.pdf?ver=2016-12-13-172036-190
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=3376730ECD9DF7B1C12563CD0051DD37
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/RS-Eng.pdf
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Publications/Elements-of-Crimes.pdf
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Publications/Elements-of-Crimes.pdf
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Publications/Elements-of-Crimes.pdf
https://lieber.westpoint.edu/attack-zaporizhzhia-nuclear-plant/
https://ihldatabases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=3376730ECD9DF7B1C12563CD0051DD37
https://www.cambridge.org/gb/academic/subjects/law/humanitarian-law/elements-war-crimes-under-rome-statute-international-criminal-court-sources-and-commentary?format=HB
https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Publications/Elements-of-Crimes.pdf
https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2022-08-11/secretary-generals-statement-zaporizhzhia-power-plant
Vasyl Nebenzia
https://finance.yahoo.com/news/russia-opposes-demilitarisation-zaporizhzhia-nuclear-021705058.html
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=73D05A98B6CEB566C12563CD0051E1A0

https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=1DA6804D318A5157C12563CD0051DE08
بنگرید به:
https://digitallibrary.un.org/record/3884890?ln=en و https://www.justsecurity.org/82605/what-was-the-international-legal-basis-for-the-strike-on-al-zawahiri/
https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199796953/obo-9780199796953-0137.xml
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3046779
http://core.ac.uk/download/pdf/9996043.pdf
https://digital-commons.usnwc.edu/ils/vol95/iss1/5/
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=AF64638EB5530E58C12563CD0051DB93
https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument&documentId=A792529AA66D8C56C12563CD0051DB5E
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3259352