زمان ارجاع تغییرات اقلیمی به دیوان بین‌المللی دادگستری فرا رسیده است[۱]
Dougals A. Kysar
مترجم: امیر شریعتی اصل
پژوهشگر حقوق بین‌الملل
ویراستار علمی: دکتر آناهیتا سیفی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
چندین دهه است که دولت‌ها و شرکت‌های قدرتمند، به دانش دقیق عواقب خطرات فاجعهبار تغییرات اقلیمی ناشی از اعمال انسانی دست یافته‌اند. با این حال، در همان دهه‌ها بسیاری از دارندگان قدرت عمومی و خصوصی به شدت در برابر تلاش‌‌ها برای هدایت فناوری‌ها و فعالیت‌های انسانی به مسیری کمتر مخرب و بیشتر پایدار مقاومت کرده‌اند. در عوض، آن‌ها رویه‌هایی را که می‌دانستند توانایی جو برای حمایت از زیست پایدار انسان را تهدید می‌کند، دوچندان کرده‌اند.
تبعات آن اقدامات، اکنون در سراسر جهان به ویژه در کشورهایی که کمترین مسئولیت را در ایجاد تغییرات اقلیمی دارند، احساس می‌شود. پاکستان را ملاحظه کنید که امسال متحمل سیل‌های ویرانگری شد که احتمالا به دلیل تغییرات اقلیمی تشدید شده است، اما در کل تاریخ خود کمتر از ایالات متحده در یک سال گازهای گلخانه‌ای منتشر کرده است. آیا جای تعجب است که جوانان امروزی در سراسر جهان علاوه بر ترس از آینده خود، خشمگین هستند؟
در سال ۲۰۱۹، ائتلافی از دانشجویان حقوق دانشگاه اقیانوس آرام جنوبی این خشم و نگرانی را دریافت کردند و آن را به سوی یک کمپین ابتکاری الهام‌بخش و فوری برای کشاندن موضوع عدالت اقلیمی به دیوان بین المللی دادگستری(ICJ) هدایت کردند. بر اساس رویه‌های سازمان ملل متحد، اکثریت کشورهای عضو در مجمع عمومی می‌توانند از دیوان بین‌المللی دادگستری درخواست نظر مشورتی کنند و اساسا از آن دادگاه بخواهند تا حقوق و مسئولیت‌های دولت‌ها را در مورد موضوعات دارای اهمیت بین‌المللی روشن کند. نظر مشورتی دیوان می‌تواند روشن کند کشورهایی که انتشار گازهای گلخانه‌ای آن‌ها منجر به آسیب‌های جدی در کشورهای دیگر می‌شود، طبق حقوق بین‌الملل وظیفه دارند فعالیت‌های مضر خود را متوقف یا تغییر دهند. دانشجویان جزیره اقیانوس آرام به سرعت مورد توجه و حمایت دولت‌های خود قرار گرفتند و ابتکار عمل را به یک کمپین جهانی عدالت اقلیمی برای جوانان گسترش دادند. این بازیگران با اذعان به این که مذاکرات سیاسی بی‌پایان از طریق چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی پیشرفت کمی داشته است، معتقد هستند که تغییرات اقلیمی نباید صرفا از طریق سیاست و قدرت بلکه باید تحت حاکمیت قانون و عدالت کنترل و اداره شود.
دانشجویان جزیره اقیانوس آرام، از کمپین تغییر اقلیمی دیوان بین‌المللی دادگستری کشور پالائو در سال‌های ۲۰۱۱-۲۰۱۲ الهام گرفتند. در آن زمان نماینده پالائو در سازمان ملل متحد، سفیر استوارت بک، یک وکیل بی‌باک و مدافع حقوق شهروندی بود که بیشتر کار خود را وقف کمک به مردم پالائو برای دستیابی به استقلال و سپس دفاع از خود و محیط زیستشان در صحنه بین‌المللی نمود. بک عمیقا نگران تغییرات اقلیمی و تهدید بالقوه آن برای پالائو و سایر کشورهای جزیره‌ای کوچک آسیب‌پذیر بود.
پالائو در نهایت علی‌رغم جلب حمایت قابل توجه سایر کشورها از کمپین دیوان بین‌المللی دادگستری، قطعنامه خود را به دلیل فشار قابل توجه ایالات متحده ارائه نکرد. پیش‌نویس قطعنامه پالائو با دقت از طرح مسائل مربوط به مسئولیت رفتارهای گذشته خودداری می‌کرد اما ایالات متحده نگران بود که به رسمیت شناختن تکلیف برای جلوگیری از مشارکت اساسی در تغییرات اقلیمی، ممکن است راهی را برای مسئولیت مالی در قبال آسیب‌های مرتبط با اقلیم باز کند.
از زمان کمپین پالائو و درگذشت بک در سال ۲۰۱۶، نیاز به اصول شفاف و قانونی قابل اجرا برای عدالت اقلیمی ضروری‌تر شده است. بک به شدت معتقد بود که قدرتمندان می‌توانند مورد بازخواست قرار بگیرند و حاکمیت قانون می‌تواند به تضمین جهانی عادلانه و پایدار برای همه کمک کند.
کشور جزیره‌ای وانواتو در اقیانوس آرام با اصرار حامیان عدالت اقلیمی جوان خود، اکنون مشعل کمپین دیوان بین‌المللی دادگستری را به دست گرفته است و ماه گذشته پیش‌نویس قطعنامه‌ای را برای عضویت در مجمع عمومی به اشتراک گذاشته که گفته می‌شود از حمایت بیش از ۱۰۰ کشور برخوردار است و برای تصویب قطعنامه و درخواست رسمی از دیوان بین‌المللی دادگستری برای رسیدگی به موضوعات اساسی مسئولیت اقلیمی ذیل حقوق بین‌الملل کافی است.
به طور قابل توجهی پیش‌نویس قطعنامه از دیوان بین‌المللی دادگستری می‌خواهد که نه تنها «تعهدات دولت‌ها برای تضمین حفاظت از سیستم اقلیمی» را تعریف کند، بلکه «عواقب حقوقی ناشی از این تعهدات برای کشورهایی که با اعمال و ترک فعل‌های خود موجب آسیب قابل توجهی به سیستم اقلیمی شده‌اند» را نیز مشخص کند.
همه کشورها حتی آن‌هایی مانند ایالات متحده که می‌ترسند روزی درگیر خسارات مالی قابل توجهی باشند، باید از تلاش وانواتو، برای روی آوردن حاکمیت قانون به معضل تغییرات اقلیمی حمایت کنند. هر نظریه مشورتی منتشر شده توسط دیوان بین‌المللی دادگستری غیرالزام‌آور خواهد بود و حداکثر روند طولانی‌مدتی را آغاز خواهد کرد که به موجب آن کاهش تهدید تغییرات اقلیمی و پرداختن به تاثیرات آن تحت شمول حاکمیت حقوق بین‌الملل تلقی شود. صرف نظر از این که مسئولیت خسارات اقلیمی بخشی از آن قانون شود یا خیر، چنین تحولی برای دستیابی به پیشرفت اقلیمی ضروری است.
در جریان مذاکرات اخیر اقلیمی در مصر، پذیرش غافلگیرکننده «ضرر و زیان» به عنوان یک رکن مستقل دربردارنده نیاز کشورهای آسیب پذیرتر، از سوی بسیاری به عنوان یک گام مهم رو به جلو تلقی شد. اما مشارکت در رکن جدید «ضرر و زیان» کاملا داوطلبانه است و کشورهای جهان در مصر، هیچ گامی جهت تقویت تعهدات برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یا جلوگیری از مسیر اقلیمی فاجعهبار کنونی ما انجام ندادند. آن دو نقص بی‌ربط نبودند. در پایان، آخرین گفتگوهای اقلیمی برخلاف سرفصل‌هایشان بیشتر شبیه به هم بود. دنیا نمی‌تواند بیش از این را تحمل کند. زمان پیوستن دیوان بین‌المللی دادگستری به پرونده عدالت اقلیمی فرا رسیده است.[۲]
[۱] https://thehill.com/opinion/energy-environment/3774919-its-time-for-climate-change-to-reach-the-international-court-of-justice/
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)