مرگ معاهدات کنترل تسلیحات هسته‌ای[۱]
Dan Joyner
ترجمه: محمدرضا مددی
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران
ویراستار علمی: دکتر فاطمه کیهانلو
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
یک بحران نسلی در کنترل تسلیحات هسته‌ای در حقوق بین‌الملل از قبل در حال رخ‌دادن بود که ولادیمیر پوتین در ۲۱ فوریه ۲۰۲۳ اعلام کرد که روسیه مشارکت خود در معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک جدید ۲۰۱۰(New START) را تعلیق می‌کند. استارت جدید یک معاهده دوجانبه کنترل تسلیحات هسته‌ای بین روسیه و ایالات متحده بود که طبق مفاد آن مقرر بود در ۴ فوریه ۲۰۲۶ خاتمه یابد. تعلیق مشارکت روسیه در این معاهده که پیامدهای عملی آن هنوز در حال بروز است، تحقق این بحران را نزدیک‌تر می‌سازد.
به این دلیل که استارت جدید آخرین معاهده کنترل تسلیحات هسته‌ای است که بین ایالات متحده و روسیه در حال اجرا است(آخرین بقایای شبکه پیچیده معاهدات کنترل تسلیحات هسته‌ای که با تلاش بسیار زیاد در طول جنگ سرد و پس از آن ایجاد شد) و به درستی کاهش هماهنگ تسلیحات هسته‌ای انباشت‌شده و مستقر توسط ابرقدرت‌های سابق از زمان جنگ سردشان که در مجموع بالغ بر ۶۵.۰۰۰ سلاح هسته‌ای بود به تعداد کنونی در حدود ۱۳.۴۰۰ فروند را تسهیل نمود. استارت جدید مقرر می‌دارد که استقرار سیستم‌های تسلیحات هسته‌ای استراتژیک هر یک از طرفین به ۱.۵۵۰ فروند محدود شود. علاوه بر این، تعداد موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM)، موشک‌های بالستیک زیردریایی (SLBM) و بمب‌افکن‌های سنگین هسته‌ای مستقر طرفین به ۷۰۰ فروند و پرتابگرهای موشک‌های بالستیک قاره‌پیما و موشک‌های بالستیک زیردریایی مستقر و غیرمستقر و بمب‌افکن‌های سنگین به ۸۰۰ فروند محدود گردد. اگر اجازه داده شود استارت جدید بدون معاهده جایگزین یا جانشین منقضی شود، برای اولین بار از سال ۱۹۷۲، هیچ محدودیت قانونی بین‌المللی برای انباشت یا استقرار سلاح‌های هسته‌ای توسط ایالات متحده یا روسیه وجود نخواهد داشت.
پیش از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، تلاش‌های دیپلماتیک اولیه برای شروع مذاکره در خصوص معاهده جانشین استارت جدید در جریان بود. ولی حتی آن تلاش‌های اولیه اکنون از نظر سیاسی ناکارآمد به نظر می‌رسد. در حالی که توافق‌نامه‌های کنترل تسلیحات هسته‌ای در اوج تنش‌های جنگ سرد منعقد شدند، به نظر نمی‌رسد این بار توافق لازم در دو پایتخت در مورد ارزش مستمر حفظ محدودیت‌های انباشت و استقرار سلاح‌های هسته‌ای وجود داشته باشد.
این زمانی خطرناک برای وجود چنین عدم اطمینانی در مورد ارزش پایدار قانون کنترل تسلیحات هسته‌ای می‌باشد. پوتین در سال گذشته بارها به تهدید با تسلیحات هسته‌ای متوسل شده است و به نظر می‌رسد از طریق این تهدیدها تلاش می‌کند تا غرب را از حمایت بیشتر اوکراین با تسلیحات متعارف بازدارد(که موفق نبوده است). جدیدترین تنش هسته‌ای اعلام پوتین در ۲۶ مارس ۲۰۲۳ بود که ابراز داشت روسیه قصد دارد برخی از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی خود را در پایگاه‌هایی در قلمرو متحد خود بلاروس مستقر کند که نشان‌دهنده استقرار رو به جلوی تسلیحات هسته‌ای روسیه در مرز لهستان است.
به علاوه، حتی قبل از تهاجم غیرقانونی روسیه به اوکراین به هیچ وجه مسلم نبود که با معاهده جانشین استارت جدید موافقت خواهد شد. در آن زمان اختلاف نظر عمیقی بین ایالات متحده و روسیه در خصوص محدوده، فناوری‌های تسلیحاتی تحت پوشش و عضویت در هرگونه توافق جانشین احتمالی وجود داشت. اما در شرایطی که هیچ دیپلماسی فعالی برای حل این گونه موضوعات پیچیده در جریان نیست، اینک بسیار بعید به نظر می‌رسد که معاهده جانشین استارت جدید و حفظ محدودیت‌های آن در خصوص تسلیحات هسته‌ای استراتژیک مستقر، پس از انقضای استارت جدید در فوریه ۲۰۲۶ بین ایالات متحده و روسیه اجرایی شود.
در حال حاضر تحلیل‌گران درباره عصر جدیدی از تلاش‌ها در جهت کنترل تسلیحات هسته‌ای فراتر از دوران معاهدات رسمی قلم‌فرسایی می‌کنند که در آن تمرکز بر «تدابیر کاهش خطر» دیپلماتیک خواهد بود که به صورت یکجانبه، دوجانبه یا چندجانبه از طریق تعهد رسمی یا غیررسمی به عمل می‌آیند. این که آیا این شیوه‌های هماهنگی و همکاری بالقوه در مورد در اختیار داشتن و استقرار تسلیحات هسته‌ای به اندازه پنجاه سال معاهدات رسمی کنترل تسلیحات در حفظ آمادگی هسته‌ای موثر خواهند بود، موضوعی در حال بحث و تردیدی بی‌اهمیت است.
و ]اما[ معاهده ممنوعیت سلاح‌های هسته‌ای(TPNW)، معاهده منع هسته‌ای که در ۲۲ ژانویه ۲۰۲۱ لازم‌الاجرا شد، چه می‌شود؟ همان گونه که در مقاله جدید خود با عنوان خلع سلاح خوب است، اما آنچه اکنون به آن نیاز داریم، کنترل تسلیحات است توضیح داده‌ام، در حالی که معاهده منع سلاح‌های هسته‌ای باید به عنوان کمک به قانون خلع سلاح هسته‌ای مورد استقبال قرار گیرد، نباید آن را با توافق‌نامه‌های کنترل تسلیحات هسته‌ای که به طور چشمگیری از لحاظ نقش و هدف متفاوت هستند، اشتباه گرفت. به همین ترتیب، همان‌طور که در مقاله توضیح داده شده است، معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای ۱۹۷۰(NPT) شامل تعهدات مربوط به منع گسترش تسلیحات و تعهدات خلع سلاح است، نه تعهدات مربوط به کنترل تسلیحات.
هرگاه استارت جدید مطابق مفاد معاهده منقضی یا عملا از طریق تعلیق متقابل ناکارآمد شود، در وضعیتی قرار خواهیم گرفت که در یک نسل مشاهده نشده است – وضعیتی بدون محدودیت‌های قانونی بین‌المللی در مورد انباشت و استقرار سلاح‌های هسته‌ای توسط ایالات متحده و روسیه. با توجه به تهدیدات هسته‌ای روسیه و تهاجم به اوکراین، اکنون زمان مناسبی برای از دست دادن حفظ آمادگی هسته‌ای که طی پنجاه سال حقوق معاهدات بین‌المللی کنترل تسلیحات هسته‌ای با آن خو گرفته‌ایم نیست. چالش طراحی یک نظام هنجاری برای تحقق واقعیت‌های سیاسی و امنیتی و لزوم تلاش‌های بین‌المللی کنترل تسلیحات هسته‌ای در آینده، دلهره‌آور است. به ویژه این که هیچ کس نمی‌داند واشنگتن و مسکو خواهان پذیرش چه چیزی هستند.
[۱] https://www.ejiltalk.org/the-death-of-nuclear-arms-control-treaties/
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)