اسرائیل، فلسطین و رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» کمیته رفع تبعیض نژادی

اسرائیل، فلسطین و رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» کمیته رفع تبعیض نژادی[۱]
David Keane
مترجم: مهدی محبی راد
دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی
ویراستار علمی: دکتر ستار عزیزی
استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان

در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۳، کمیته رفع تبعیض نژادی سازمان ملل متحد(CERD) تحت رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» خود (EWUA) عمل کرد و بیانیه ۵(۲۰۲۳) را در مورد اسرائیل و دولت فلسطین صادر کرد و نسبت به میزان خشونت و فاجعه انسانی که در نوار غزه اشغالی در حال وقوع است و ترس موجهی وجود دارد که منطقه در درگیری گسترده¬تری غرق شود، ابراز نگرانی کرد. متن کنوانسیون رفع کلیه اشکال تبعیض نژادی صراحتا رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» را مقرر نمی¬کند؛ اگرچه مبنای حقوقی آن در بند ۱ (ب) ماده ۹ یافت می¬شود که به موجب آن کمیته ممکن است اطلاعات بیشتری را از دولت¬های عضو در چارچوب گزارش¬های دولتی درخواست کند. هدف کنوانسیون، جلوگیری از تشدید شرایط موجود به درگیری(هشدار اولیه) یا پاسخگویی به مشکلاتی است که نیاز به توجه فوری برای جلوگیری یا محدود کردن میزان نقض جدی کنوانسیون دارند(اقدام فوری). کمیته رفع تبعیض نژادی معمولا مشخص نمی¬کند که ذیل کدام آیین عمل می¬کند و اغلب هم جنبه¬های هشدار اولیه و هم اقدام فوری وجود دارد که کمیته ذیل آن‌ها دست به اقدام می¬زند. این پست به طور خلاصه به توسعه مکانیزم EWUA و عناصر مهم در بیانیه کمیته رفع تبعیض نژادی می-پردازد.

مکانیزم هشدار اولیه و اقدام فوری
مکانیزم «هشدار اولیه و اقدام فوری» از سال ۱۹۹۳ آغاز گردید، سالی که برای کمیته تبعیض نژادی یک نقطه عطف بود. زمانی که کمیته خطاب به دبیرکل پطروس غالی نوشت از یک سو موفقیت سیاست‌هایی آغازشده در دهه ۱۹۶۰ را برای مبارزه علیه حکومت استعماری و رژیم¬های نژادپرست در نظر می‌گیرد. با این حال از سوی دیگر، «دوره ۱۹۹۲-۱۹۹۳ توسط شواهد جدیدی از نقض وحشتناک حقوق بشر که محرک آن، نفرت‌نژادی و قومی بود، مخدوش شده است». در پاسخ به این درگیری‌های قومی جدید در کشورهای عضو مانند بروندی، رواندا و یوگسلاوی سابق، کمیته مکانیزم جدیدی به نام رویه « هشدار اولیه و اقدام فوری»(EWUA) را ایجاد کرد.
ایجاد این مکانیزم به دلیل توصیه های پطروس غالی برای دیپلماسی پیشگیرانه در دستور کار صلح و همچنین نشست روسای نهادهای معاهده¬ای سازمان ملل متحد بود که باید از نقض حقوق بشر جلوگیری کرده و شرایط اضطراری را با دقت بیشتری رصد کنند. تعدادی از دستورالعمل‌ها و شاخص‌ها توسط کمیته رفع تبعیض نژادی در سال ۱۹۹۳ به تصویب رسید و در سال ۲۰۰۷ به روز شد. این‌ها شامل ارزیابی این است که آیا باید تحت این رویه «با توجه به شدت و مقیاس وضعیت از جمله تشدید خشونت یا آسیب غیرقابل جبران» اقدام نمود؟
شایان ذکر است رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» حتی امکان ماموریت¬های میدانی اعضای کمیته را نیز فراهم می¬کند. کمیته برای اولین بار در نوامبر- دسامبر ۱۹۹۳ هیئتی متشکل از سه نفر از اعضای خود، آقایان احمدو، رچتوف و ولفروم را به جمهوری فدرال یوگسلاوی اعزام کرد. دومین ماموریت میدانی توسط آقای یوتزیس، عضو کمیته، به کرواسی در سال ۱۹۹۴ دنبال شد. این ماموریت‌ها تنها ماموریت‌های میدانی هستند که تا کنون توسط کمیته انجام شده است؛ اگرچه بررسی سال ۲۰۰۷ پتانسیل «پیشنهاد فرستادن یک یا چند عضو کمیته را به دولت عضو مربوطه» حفظ کرد. شاید کمیته بتواند این پتانسیل را در آینده احیا کند.
در دهه ۲۰۰۰ این مکانیزم بیشتر در رابطه با مردم بومی به کار گرفته شد. ثورنبری در تفسیر کنوانسیون رفع تبعیض نژادی یادآوری می‌کند که چگونه صداهای انتقادی از جمله میان اعضای کمیته، پیشنهاد کرده‌اند که در ایجاد یک نگرانی برجسته با مردم بومی، این رویه از هدف اصلی خود منحرف شده است. با این حال در سال‌های اخیر طیف گسترده‌ای از وضعیت¬ها توسط مکانیزم EWUA مورد توجه قرار گرفته است؛ مانند خشونت‌های ارتکابی علیه اقلیت همونگ در لائوس(۲۰۱۰)، بحران‌های مهاجران در مدیترانه و دریاهای آندامان(۲۰۱۵)، یا قتل جورج فلوید در ایالات متحده(۲۰۲۰).

سایر نهادهای معاهده¬ای
کمیته رفع تبعیض نژادی در داشتن یک رویه هشدار اولیه و اقدام فوری» EWUA منحصر به فرد نیست. با این حال کمیته حقوق افراد دارای معلولیت، تنها نهاد معاهده¬ای دیگر سازمان ملل متحد با هر دو روش هشدار اولیه و اقدام فوری، هرگز از هیچ کدام استفاده نکرده است.
کمیته ناپدید شدن اجباری فقط یک رویه اقدام فوری دارد؛ جایی که می¬تواند از یک دولت عضو درخواست کند تا تمام اقدامات لازم را برای یافتن و محافظت از یک فرد ناپدید شده انجام دهد که معمولا از آن استفاده می¬کند. بقیه نهادهای معاهده¬ای سازمان ملل متحد یا این مکانیزم را ندارند یا یک یا دو بار از رویه¬ای مشابه آن استفاده کرده¬اند. شاید وقت آن رسیده باشد که سایر نهادهای معاهده¬ای سازمان ملل متحد اتخاذ چنین رویه¬ای را در نظر بگیرند. برخی از این کمیته¬ها به وضوح مجبور به عمل خارج از چرخه گزارش¬دهی هستند، مانند بیانیه کمیته حقوق کودک سازمان ملل در ۱۳ اکتبر در مورد نقض شدید حقوق کودکان که در اسرائیل و فلسطین رخ می¬دهد.
رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری»(EWUA) می‌تواند دستورالعمل‌هایی را برای راه‌اندازی چنین مکانیزمی و نیز مستندسازی اقدامات کمیته و توصیه‌ها از طریق تصمیم‌ها، بیانیه‌ها و نامه‌ها ارائه دهد.

بیانیه کمیته رفع تبعیض نژادی در مورد اسرائیل و دولت فلسطین
بیانیه کمیته خطاب به اسرائیل و فلسطین به عنوان کشورهای عضو کنوانسیون رفع تبعیض نژادی است. این بیانیه شوک عمیق خود را از حملات حماس و سایر گروه¬های مسلح در ۷ اکتبر و همچنین پرتاب موشک به سمت اسرائیل که منجر به کشته شدن حداقل ۱۴۰۰ اسرائیلی از جمله زنان و کودکان و زخمی شدن بیش از ۵۴۰۰ نفر و همچنین گروگان‌گیری اعلام می¬کند. این بیانیه در توصیه¬های خود، “بر آزادی گروگان¬های گرفته شده توسط حماس و سایر گروه¬های مسلح تاکید می-کند”.
این بیانیه همچنین شوک عمیق خود را از حملات نظامی بی‌رویه و وحشیانه اسرائیل در نوار غزه، به ویژه حملات هوایی که منجر به کشته شدن بیش از ۷۰۰۰ فلسطینی از جمله دست کم ۲۹۰۰ کودک و مجروح شدن بیش از ۱۸۴۰۰ نفر از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ شده است و همچنین بیش از ۱۶۰۰ نفر از جمله ۹۰۰ کودک گیر افتاده زیر آوار در غزه ابراز می‌کند.
کمیته به وضوح بیان می¬کند که تصمیم اسرائیل برای تشدید “محاصره مداوم و طولانی‌مدت” غزه و خودداری از امکانات ضروری “به منزله نوعی مجازات دسته جمعی علیه ۲.۳ میلیون فلسطینی است”. در نهایت هفت توصیه از نه توصیه، خطاب به اسرائیل است.
این کمیته به بیانیه وزیر دفاع اسرائیل، یوآو گالانت، اشاره می‌کند که در آن فلسطینی¬ها را “حیوانات انسان¬نما” خوانده است که به گفته کمیته “زبانی است که می¬تواند اقدامات نسل¬کشی را تحریک کند”. کمیته تخصص گسترده‌ای در گردآوری شاخص‌های مرتبط با پیشگیری از نسل‌کشی تحت رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» دارد و در سال ۲۰۱۵ اعلامیه‌ای درباره پیشگیری از نسل‌کشی صادر کرد که این کار را در مقدمه خود یادآوری کرد. بنابراین کمیته از اسرائیل می‌خواهد که قاطعانه هر نوع سخنان نفرت‌انگیز را محکوم کند و از نفرت‌پراکنی نژادپرستانه توسط سیاستمداران و شخصیت‌های عمومی فاصله بگیرد.
مهم‎تر از همه، کمیته همچنین به تعهدات «دیگر دولت¬های عضو» در بیانیه می‌پردازد. ۹ توصیه عملیاتی در مقدمه، «تعهدات بین‌المللی که اسرائیل و سایر دولت¬های عضو تحت کنوانسیون رفع تبعیض نژادی متعهد شده‌اند» را یادآور می‌شوند. کمیته به ویژه از اسرائیل و سایر دولت¬های عضو می‌خواهد که «آتش‌بسی فوری و کامل» را ایجاد و اجرا کنند. همچنین از اسرائیل و سایر دولت¬های عضو می‌خواهد «کلیه کمک‌های مالی و بشردوستانه لازم را به فلسطینیان در نوار غزه اشغالی و ایجاد کریدورهای بشردوستانه که به مردم اجازه خروج از غزه و بازگشت را می‌دهد» فراهم کنند.
وضعیت¬های نسبتا اندکی وجود دارد که در آن کمیته سایر دولت¬های عضو را دارای تعهداتی تحت کنوانسیون در رابطه با موقعیت‌هایی که خارج از حوزه صلاحیت آن‌ها هستند، در نظر بگیرد. این در دهه ۱۹۷۰-۱۹۹۰ در رابطه با آپارتاید آفریقای جنوبی اتفاق افتاد؛ جایی که همه کشورهای عضو کنوانسیون موظف بودند در مورد روابط خود با رژیم¬های آفریقای جنوبی گزارش دهند. این مورد در سال ۲۰۲۲ در رابطه با سین کیانگ چین رخ داد؛ جایی که کمیته رویه «هشدار اولیه و اقدام فوری» را درگیر کرد و به همه دولت¬ها در مورد مسئولیت آن‌ها برای همکاری برای پایان دادن به هرگونه نقض جدی تعهدات حقوق بشری، به ویژه نقض جدی قاعده آمره منع تبعیض نژادی از طریق قانونی یادآوری کرد.
جدی‌ترین موارد نقض کنوانسیون می¬تواند شامل تعهدات سایر یا همه دولت¬های عضو باشد. پیامدهای حقوقی¬ای که برای همه دولت‌ها به وجود می‌آید نیز بخشی از سوالی است که از دیوان بین‌المللی دادگستری در درخواست برای نظر مشورتی درباره مسائل حقوقی ناشی از سیاست‌ها و رویه اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی فلسطین از جمله بیت‌المقدس شرقی پرسیده شده است.

نتیجه
بیانیه کمیته رفع تبعیض نژادی بر نقش بالقوه نهادهای معاهده¬ای سازمان ملل متحد در واکنش به موقعیت‌های نقض شدید حقوق در خارج از چرخه گزارش تأکید می¬کند. توصیه‌های کمیته تاکید می‌کند که همه دولت¬های عضوی که می‌توانند آتش‌بس فوری و کامل را اجرا کنند، تعهدات بین‌المللی در این زمینه دارند.
توصیه نهایی از اسرائیل می¬خواهد که سیاست محاصره خود را لغو کند و فورا بازسازی خانه¬ها و زیرساخت‌های غیرنظامی را اجازه داده و تسهیل کند، دسترسی به کمک¬های فوری بشردوستانه را تضمین نموده و همچنین حق آزادی نقل مکان، مسکن، آموزش، مراقبت¬های بهداشتی، آب و بهداشت را با رعایت کنوانسیون تضمین کند.

[۱] https://opiniojuris.org/2023/11/09/israel-palestine-and-cerds-early-warning-and-urgent-action-procedure/
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)