آیا سازمان ملل متحد در غزه شکست می‌خورد؟[۱]
Dawn Clancy
6 may 2024
مترجم: زهره شفیعی
دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی
ویراستار علمی: دکتر فرشید سرفراز
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور
در حالی که جنگِ غزه وارد هفتمین ماه خود می‌شود، ۳۵۰۰۰ غیرنظامی فلسطینی کشته شده‌اند، هشدارها درباره نسل‌زدایی و قحطی در حال افزایش است و گزارش‌هایی از گورهای دسته جمعی با اجسادی که نشانه هایی از شکنجه در آن‌ها مشهود است، منتشر می‌شود. در حالی که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل
، وعده حمله به رفح شهری آسیب‌دیده در جنوب غزه که بیش از یک میلیون فلسطینی در آن گرفتار شده‌اند را داده، سازمان ملل متحد به دلیل فلج شدن و ناتوانی در انجام ماموریت خود در حفاظت از غیرنظامیان و حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به طور گسترده مورد انتقاد قرار گرفته است.
هیو لاوت(Hugh Lovatt) کارشناس ارشد سیاست در شورای اروپا در روابط خارجی که یک اندیشکده مستقر در برلینِ آلمان است، مشکل را شکست سازمان ملل متحد در سطح سیاسی می‌داند.
اما حتی در شرایطی که به نظر می‌رسد مذاکرات بین حماس و اسرائیل برای پایان دادن به مناقشه ادامه دارد و آنتونی بلینکن(Antony Blinken)، وزیر امور خارجه ایالات متحده، به تازگی برای حمایت از مذاکرات به منطقه رفته است، یک سوال وجود دارد که هنوز پاسخ داده نشده است: آیا سازمان ملل متحد از جمله دبیر کل، شورای امنیت و مجمع عمومی اقدامات بیشتری برای پایان دادن به درگیری در غزه انجام می‌دهند؟
آنچه دبیر کل نمی‌گوید
آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، خود از جمله افرادی در سطح سیاسی سازمان ملل متحد است که مورد انتقاد ناظران قرار گرفته است. گوترش در اظهارات ۲۴ اکتبر ۲۰۲۳ خود در شورای امنیت علاوه بر محکومیت صریح اقدامات بی‌سابقه تروریستی ۷ اکتبر حماس در اسرائیل بر اهمیت درک این موضوع تاکید کرد که حملات حماس در خلاء رخ نداده‌اند اما او به بمباران بی‌امان غزه توسط نیروهای اسرائیلی اشاره نکرد.
گیلرد اردان(Gilad Erdan)، نماینده اسرائیل در سازمان ملل متحد، در واکنش به اقدام دبیر کل خواستار برکناری وی شد. اما بر خلاف اشاره مستقیم به حماس، گوترش اسرائیل را به عنوان اشغالگر معرفی نکرد و به جای آن مردم فلسطین را متصف به «در معرض پنجاه و شش سال اشغال خفقان‌آور» توصیف کرد.
معین ربانی(Mouin Rabbani)، یکی از اعضای غیرمقیم مرکز مطالعات درگیری و [امور] بشردوستانه در دوحه قطر، چنین گفت که «اگر شما بهتر نمی‌دانستید، متوجه نمی‌شدید که گوترش در مورد چه کسی صحبت می‌کرد؛ چرا که او هرگز اسرائیل را به عنوان عامل این حمله معرفی نکرد». گوترش در برخی از سخنرانی‌های خود مستقیم‌تر از آن سخن می‌گوید و به «بمباران بی امان غزه توسط نیروهای اسرائیلی» و «لشکرکشی نظامی اسرائیل» در غزه به عنوان «مرگ و ویرانی بی‌امان فلسطینیان» اشاره می‌کند.
گوترش اغلب در مورد مرگ‌ومیر کارگران آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیکِ سازمان ملل متحد(UNRWA) توسط ارتش اسرائیل از زبان مشابهی استفاده کرده است. ربانی چنین گفته که گوترش به جای درخواست پاسخگویی، تسلیت می‌گوید. واقعیتی که گوترش در اظهارات پیشین خود به آن اذعان کرده، این است:«بیش از هر جنگ دیگری در این درگیری کارکنان سازمان ملل متحد کشته شده‌اند». محکومیت کجاست؟ تصور کنید که این افراد توسط حماس کشته شده بودند.
بر اساس آخرین برآوردهای آژانس، ۱۸۲ کارگر UNRWA از ۷ اکتبر کشته شده‌اند.
مثال دیگر، در ۱۸ مارس گوترش در یک نشست خبری در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک چنین گفت که وضعیت فلسطینیان غزه در سطوح وحشتناکی از گرسنگی و رنج است. اظهارات وی در پاسخ به گزارش طبقه بندی مرحله امنیت غذایی یکپارچه (IPC) بود که در مورد قحطی قریب‌الوقوع در غزه هشدار داده بود «درحالی که ۱/۱ میلیون نفر که نیمی از مردم غزه را تشکیل می‌دهند، ناامنی غذایی فاجعه‌باری را تجربه می‌کنند».
به گفته ایشا الباسری(Aicha Elbasri) محقق مرکز عربی برای تحقیقات و مطالعات سیاسی در دوحه، توصیف ناامنی غذایی در غزه به زبانی بی‌طرف با استفاده از کلماتی مانند «قحطی» یا «رنج انسانی» به جای «گرسنگی عمدی» از سوی دولت اسرائیل تنها واقعیت را پنهان می‌کند و «نقض حقوق بشر از سوی اسرائیل را نشان نمی‌دهد.
در ضمن، استفاده دبیر کل از عبارت «آتش‌بس بشردوستانه» در مقابل «آتش‌بس دائم» و «پایان خصومت‌ها» نیز مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. اما میچل پلیتینیک(Mitchell Plitnick)، نویسنده و رییس بازاندیشی سیاست خارجی، مدعی است که خط باریکی که گوترش طی می‌کند، مستقیما با روابط سازمان ملل متحد با ایالات متحده به عنوان بزرگترین اعطاکننده منابع مالی به این نهاد جهانی مرتبط است. ایشان معتقد است که «فکر نمی‌کنم او بتواند خواستار آتش‌بس شود و نمی‌تواند دولت بایدن را از خود دور کند». «بنابراین من فکر می‌کنم تا جایی که گوترش بتواند به [مطالبه این خواسته] نزدیک می‌شود، بدون این که برای آن با ایالات متحده وارد ستیزه شود».
وتوی ایالات متحده امیدها برای تشکیل دولت فلسطین و آتش‌بس را از بین می‌برد
تلاش اخیر فلسطین برای عضویت کامل در سازمان ملل متحد با وتوی ایالات متحده در ۱۸ آوریل بازماند. این اقدام کارآیی قدرتمندترین ارگان این نهاد بین‌المللی یعنی شورای امنیت را زیر سوال برد.
پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی الجزایر با ۱۲ رای موافق و دو رای ممتنعِ سوییس و بریتانیا ارائه شد. شورای امنیت ۱۵ عضو دارد اما ۵ عضو دائمی یعنی انگلیس، فرانسه، ایالات متحده، روسیه و چین می‌توانند تصویب یک قطعنامه را وتو کنند(پس از وتوی ایالات متحده در ۱۸ آوریل در شورای امنیت در ۱۰ مه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد پیش‌نویس قطعنامه از نظر حقوقی غیرالزام‌آوری که درخواست عضویت فلسطین در سازمان ملل متحد را تایید می‌کند، به بحث نشست).
از سال ۲۰۱۲ جامعه جهانی فلسطین را به عنوان یک دولت ناظر غیرعضو به رسمیت شناخت. این وضعیت که توسط مجمع عمومی اعطا شده بود به این معنی است که فلسطین می‌تواند در جلسات سازمان ملل متحد شرکت کند اما نمی‌تواند در مورد پیش‌نویس قطعنامه‌ها یا تصمیمات رای دهد.
اما در حالی که این شورای امنیت است که اغلب توسط رسانه‌ها مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد، در مورد مسئله فلسطین و جنگ کنونی اسرائیل در غزه عمدتا این ایالات متحده و تعهد مستحکم او به اسرائیل است که مانعِ اقدام شورای امنیت از تبدیل کلمات به عملِ نجات‌بخش می‌شود.
لووَت(Lovatt) معتقد است «وقتی صحبت از درگیری اسرائیل و فلسطین می‌شود، فکر می‌کنم باید بر نقشی که ایالات متحده در ممانعت از ایفای نقش معنادار شورای امنیت سازمان ملل متحد دارد، تاکید کرد. وی معتقد است که استفاده از حق وتو و «تمایل مستمر» [ایالات متحده] برای محافظت دیپلماتیک از اسرائیل است که به بن‌بست فعلی منجر شده است.
از زمان حمله حماس به اسرائیل در صبح روز ۷ اکتبر، ایالات متحده چهار قطعنامه در مورد غزه را وتو کرده است. در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۳ ایالات متحده اولین وتوی خود بر پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی برزیل که خواستار «وقفه‌های بشردوستانه» بود، اعمال کرد. سپس در ۸ دسامبر و ۲۰ فوریه ۲۰۲۳ ایالات متحده دو قطعنامه مجزا را رد کرد که خواستار آتش‌بس فوری در غزه بودند. آخرین وتوی ایالات متحده در ۱۸ آوریل بود.
پس از رای‌گیری شورا در مورد عضویت فلسطین در سازمان ملل متحد، رابرت وود(Robert Wood) نماینده جایگزین ایالات متحده در امور ویژه سیاسی چنین اشعار داشت که اگرچه ایالات متحده از آرزوهای فلسطین برای تشکیل دولت حمایت می‌کند اما «اقدامات زودهنگامِ» حتی آن‌هایی که «بهترین نیت‌ها» را دارند به این هدف (تشکیل دولت فلسطین) نخواهند رسید. وود معتقد است «صلح پایدار در منطقه تنها از طریق راه حل دو-دلتی حاصل می‌شود».
لارس اندرسون(Lars Andersen) محقق ارشد موسسه دانمارکی برای مطالعات بین‌المللی واقع در کپنهاک چنین گفته که «گفت‌وگو درباره راه حل دو دولت، گفتمان برای انجام هیچ است».
او افزود که به رسمیت شناختن فلسطین به عنوان یک دولت از نظر سیاسی مهم است اما «به هیچ وجه» تاثیری بر روی زمین در غزه نداشت.
او معتقد است «آنچه ما باید در شورای امنیت و جامعه بین‌الملل ببینیم این است که بپذیرند شیوه‌ای که اسرائیل با آن سیاست‌های خود را انجام می‌دهد، اشتباه است». بدون چنین پذیرشی، تصویب قطعنامه‌ای که دولت فلسطین را به رسمیت بشناسد چیزی را تغییر نمی‌دهد.
علاوه بر این، در ۲۵ مارس ایالت متحده به پیش‌نویس قطعنامه‌ای که خواستار «آتش‌بس فوری در ماه رمضان» و «آزادی فوری و بدون قید و شرط همه گروگان‌ها» بود، رای ممتنع داد که خشم نتانیاهو را برانگیخت. اردان(Erdan)، نماینده اسرائیل در صحن شورای امنیت، این قطعنامه را شرم‌آور خواند. لیندا توماس-گرینفیلد(Linda Thomas-Greenfield)، نماینده ایالات متحده، در اظهارات خود پس از رای‌گیری این قطعنامه را غیر الزام آور خواند که انتقاد شدید سایر اعضای شورا را به همراه داشت که با آن به شدت مخالف بودند.
در اقدامی نادر، دبیر کل در دسامبر ۲۰۲۳ به ماده ۹۹ منشور سازمان ملل متحد استناد کرد که به او اجازه می‌داد «هر موضوعی را که به نظر او ممکن است حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید کند، به نظر شورای امنیت برساند». اما گوترش هیچ اطلاعات جدیدی در مورد غزه فراتر از بحران انسانی ارائه نکرد. الباسری از مرکز عربی برای تحقیقات و مطالعات سیاست چنین اشعار داشت که گوترش فرصت حیاتی را برای استفاده از ماده ۹۹ و برای جلب توجه شورا به «خطر نسل‌زدایی اسرائیل علیه فلسطینیان» از دست داد.
آیا مجمع عمومی می‌تواند بن‌بست وتو را به چالش بکشد؟
یکی از اقدامات در دسترس مجمع عمومی که برای رسیدگی به هر گونه بن‌بست وتو در شورای امنیت طراحی شده است؛ زمانی که اعضای دائم آن «در هر صورت مسئولیت اصلی خود را برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی انجام نمی‌دهند»، ابتکاری به نام «اتحاد برای صلح» است.
قطعنامه ۳۷۷A(V) که در سال ۱۹۵۰ به تصویب رسید، به مجمع عمومی این امکان را می‌دهد که یک جلسه اضطراری تشکیل دهد؛ «در هر موردی که به نظر می‌رسد تهدیدی برای صلح، نقض صلح یا اقدام تجاوزکارانه برای ارائه توصیه‌هایی برای اقدامات جمعی باشد. از جمله استفاده از نیروی مسلح در صورت نقض صلح یا اقدام تجاوزکارانه». توصیه‌ها از نظر حقوقی غیرالزام‌آور هستند(رای‌گیری مجمع در ۱۰ می در مورد درخواست عضویت فلسطین تحت ابتکارِ اتحاد برای صلح است).
دسامبر گذشته در حالی که درگیری در غزه به دومین ماه خود می‌رسید، مصر و موریتانی پس از وتوی دیگر قطعنامه آتش‌بس در شورای امنیت، خواستار تشکیل جلسه اضطراری در مجمع عمومی شدند. در جلسه مجمع اعضا قطعنامه ای را تصویب کردند که خواستار «آتش‌بس فوری بشردوستانه» و «آزادی فوری و بدون قید و شرط همه گروگان‌ها و همچنین تضمین دسترسی بشردوستانه» به غزه شدند.
با این حال، در مورد غزه اگر اراده سیاسی وجود داشت، تشکیلات خودگردان فلسطین به عنوان نهاد دولتی فلسطین مستقر در رام‌الله از مجمع عمومی درخواست می‌کرد که این نهاد جهانی به دولت‌ها توصیه کند اقدامات تنبیهی دیگری از جمله تحریم‌ها یا بایکوت‌ها که شامل توسل به زور نمی‌شدند را علیه اسرائیل اتخاذ کنند. اوکراین اخیرا از این گزینه برای ایجاد یک فهرست به منظور ثبت ادعاهای خسارت، تلفات یا جراحات ناشی از تهاجم روسیه به این کشور استفاده کرده است.
از طریق قطعنامه اتحاد برای صلح، با بهره‌گیری از اوکراین به عنوان مثال، لاری دی. جانسون(Larry D. Johnson) استاد آکادمی دیپلماتیک وین، می‌گوید که کییف می‌تواند از کشورها بخواهد که طیف گسترده‌ای از اقدامات «غیر اجباری» را علیه روسیه اتخاذ کنند، از جمله تحریم‌ها. با این حال، وی می‌افزاید که برای چنین اقدامی کییف به «رای سیاسی و حمایت» نیاز دارد.
گوترش در ۳۰ آوریل، طی یک نشست مطبوعاتی خارج از جلسه نشست شورای امنیت در نیویورک، تکرار کرد که سازمان ملل متحد «کاملا متعهد به حمایت از مسیر صلح» در غزه است. او خواستار پایان دادن به اشغالگری بدون نام بردن از اسرائیل و خواستار ایجاد یک «دولت فلسطینی کاملا مستقل، دموکراتیک» و«مستقل» شد. اما این که سازمان ملل متحد چگونه برنامه‌ریزی می‌کند تا به طور مشخص این اهداف را دنبال کند، هنوز مشخص نیست.[۲]
[۱] Dawn Clancy, Is the UN Failing in Gaza? May 6, 2024, Available at: https://www.passblue.com/2024/05/06/is-the-un-failing-in-gaza/ (Last visited: 2 June 2024)
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)