آزمایشهای ضدماهواره در عصر جدید حقوق فضا:
به حاشیه راندن دکترین «توجه مقتضی» با پسماندهای مداری؟! [*]
Michael Garetto-Balmer
مترجم: محمدرضا مددی
دانشآموخته کارشناسی ارشد حقوق بینالملل دانشگاه تهران
ویراستار علمی: دکتر سیامک کریمی
پژوهشگر حقوق بینالملل و مدرس دانشگاه
روز دوشنبه، هشتم آوریل سال ۲۰۲۴،شهر کلیولند(Cleveland) نظارهگر ستارگان بود و خورشیدگرفتگی کامل را جشن گرفت؛ پدیدهای آسمانی که سبب شد بسیاری از نظریهپردازان توطئه، آن را نشانه آخرالزمانی تلقی کنند.[۱] این ترس از خورشیدگرفتگی از دیرباز وجود داشته است، واژه «خورشیدگرفتگی» ریشه در کلمه لاتین «eclipsis» دارد که برگرفته از لغت یونانی «ekleipsis» به معنای «رها کردن» یا «ناپدید شدن» است. در اساطیر یونان باستان اعتقاد بر این بود که خورشیدگرفتگی نشانه خشم یا ناراحتی خدایان از انسانها است که منجر به ناپدید شدن خورشید و بدبختیهای فراوان میگردد.[۲] صرف نظر از درستی یا نادرستی این ترسها از خورشیدگرفتگی، این پدیده آسمانی از تمدنهای باستان تا به امروز، همواره موجب کنجکاوی و نگرانی بوده است. با این حال، موضوع واقعیتر و در حال گسترش که اجرام آسمانی نزدیک به ما را تحت تاثیر قرار داده و تا حد زیادی مورد توجه عموم واقع نشده، آزمایشهای ضدماهوارهای و تولید پسماندهای مداری ناشی از آنها است. تداوم آزمایشهای ضدماهوارهای و پسماندهای مداری حاصل از آنها، نظریه آخرالزمانیِ خاص خود را ایجاد کرده که به نام «سندروم کسلر(Kessler Syndrome)» معروف است و با مفهوم «رها کردن» یا «ناپدید شدن» [به عنوان] اصول کلیدی ماده ۹ معاهده فضای ماورای جو مطابقت دارد: (۱) کشورها باید پیش از انجام فعالیتهایی که ممکن است موجب تداخل بالقوه زیانباری شوند، با سایر کشورهای عضو مشورت کنند. (۲) کشورها باید فعالیتهای خود را با «توجه مقتضی» به منافع سایر کشورهای عضو انجام دهند.]۳[
آزمایشهای ضدماهواره
آزمایشهای ضدماهواره به آزمایش تسلیحات یا سامانههایی اطلاق میشود که برای نابودی یا از کار انداختن ماهوارهها در فضا طراحی شدهاند. این آزمایشها میتوانند شامل روشهای مختلفی از جمله جنبشی، سایبری و احتمالا هستهای باشند.[۴] انگیزه اصلی آزمایشهای ضدماهواره میتواند از ارزیابی توانمندیهای نظامی مداری کشورها از خود تا ارعاب دشمنان بالقوه متفاوت باشد. با وجود تردیدهایی در خصوص این که آیا این آزمایشها ناقض اصل «توجه مقتضی» ماده ۹ و یا «اهداف صلحآمیز» ماده ۴ معاهده فضای ماورای جو هستند، کشورها برای دههها انجام این آزمایشها را در راستای منافع خود تلقی کردهاند.[۵] با این حال، پیامدهای آزمایشهای ضدماهواره فراتر از دکترین حقوقی حقوق فضا است.
پیامدهای آزمایشهای ضدماهواره
آزمایشهای ضدماهواره خطرات قابل توجهی را برای عملیات فضایی جهانی و پایداری بلندمدت کاوشهای فضایی به همراه دارد. یکی از جدیترین نگرانیها تولید پسماندهای مداری است؛ تنها یک آزمایش ضدماهواره میتواند با نابود کردن ماهوارهها، صدها قطعه کوچک پسماند در مدار زمین ایجاد کند و آن را آلوده سازد.[۶] افزایش پسماند در مدار زمین با ورود به عصر جدید فعالیتهای فضایی زیرمداری و گسترش ماهوارههای مدار پایین زمین، احتمال برخورد با ماهوارههای عملیاتی، فضاپیماها و حتی فضاپیماهای سرنشیندار را به میزان چشمگیری افزایش میدهد.[۷] این برخوردها ممکن است منجر به هدر رفت [منابع] اقتصادی بخش خصوصی و دولتی در ماموریتهای فضایی ناموفق و از دست رفتن ماهوارهها و همچنین تهدید بالقوه زیستمحیطی برای تمام فعالیتهای فضایی بر اساس تولید پسماندهای بیشتر در یک اثر دومینویی شناختهشده به نام سندروم کسلر شود. سندروم کسلر که پس از پیشنهاد آن از سوی دانشمند ناسا، دونالد جی کسلر(Donald J. Kessler) در سال ۱۹۷۸ به همین عنوان نامگذاری شد، سناریویی را توصیف میکند که در آن افزایش برخورد در مدار پایین زمین، خطری را ایجاد مینماید که از خطر شهابسنگها فراتر میرود و در نهایت منجر به سطح فاجعهآمیزی از پسماندهای فضایی میشود؛ به گونهای که هر امیدی برای فعالیت در فضا تحت تاثیر حلقهای از پسماندهای فضایی قرار میگیرد![۸] در حالی که تحقیقات اخیر نشان میدهند سرعت رشد پسماندهای فضایی پیشبینیشده توسط کسلر اغراقآمیز بوده است، با این حال این مطالعات آسیب احتمالی ناشی از گسترش پسماندهای فضایی را که وی هشدار داده بود، بیاعتبار نمیسازد.]۹[
توجه مقتضی در برابر توجه معقول
با اذعان به تهدیدات اجتماعی، زیستمحیطی و حقوقی ناشی از آزمایشهای ضد ماهواره، چندین کشور از جمله ایالات متحده موافقتنامههایی را برای توقف انجام این آزمایشها ارائه کردهاند.[۱۰] با این حال، سایر کشورها حق حاکمیت خود برای انجام این آزمایشها را اعلام نمودهاند و این موافقتنامهها را به عنوان ابزاری برای حفظ قدرت در اختیار کشورهایی تلقی میکنند که فعالیتهای فضایی بخش خصوصی و دولتی گستردهتری دارند.[۱۱] علاوه بر این، کشورها اظهار کردهاند که تفسیر «توجه مقتضی» در معاهده فضای ماورای جو در رابطه با آزمایشهای ضدماهواره، توانایی آنها را برای اقدام بر اساس منافع امنیت ملی سلب نمیکند.[۱۲] به نظر میرسد این استدلال تعریف انعطافپذیرتری از «توجه مقتضی» را مطرح میسازد که پیچیدگیهای حاکمیت بر فضا و اولویتهای رقابتی کشورهای فضایی را تایید میکند. این تعریف ظاهرا موید نگرانیها در خصوص ظرفیت اقدامات یکجانبهای است که میتواند به تضعیف همکاریهای بینالمللی و تشدید تنشها در فضا منجر شود. اما این موضوع فقط بر این نکته تاکید دارد که کشورها باید صرفا در صورتی مجوز فعالیت فضایی مانند آزمایشهای ضدماهواره را درخواست کنند که تاثیر مستقیمی بر ملت های دیگرداشته باشد.
با این حال، این تعریف در تشخیص نادرست بودن استفاده از عبارت «توجه مقتضی» به جای «توجه معقول» در معاهدات فضای ماورای جو ناکام بوده است. «توجه معقول» در معاهدات قبلی سازمان ملل متحد مانند اولین کنوانسیون ملل متحد در خصوص حقوق دریاها به کار رفته است که تصریح میکند آزادیهای دریاهای آزاد باید «توسط همه کشورها با توجه معقول به منافع سایر ملتها در استفاده از آزادی دریاهای آزاد اعمال شود».[۱۳] این بدان معناست که کشورها در استفاده از دریاهای آزاد باید اقدامات معقولی انجام دهند تا با استفاده سایر ملت ها از دریا تداخلی نداشته باشند. یک تحلیل ساده نشان میدهد که توجه معقول، کمتر از تعهد مثبتی است که ایجاب میکند با «توجه مقتضی» به طور فعال منافع و حقوق سایر کشورها در نظر گرفته شود. این موضوع را میتوان به سادگی با جایگزین شدن این عبارات در نسخه بعدی کنوانسیون ملل متحد درباره حقوق دریاها با سومین کنواسیون ملل متحد درباره حقوق دریاها و بخش مربوط به منطقه انحصاری اقتصادی مشاهده نمود؛ بخشی که قدرت حاکمیت کشورهای ساحلی را در اعمال حقوق و تکالیف در منطقه انحصاری اقتصادی محدود میسازد تا بدین ترتیب «کشور ساحلی به حقوق و تکالیف سایر کشورها توجه مقتضی داشته باشد».[۱۴] بنابراین معیار برتر یعنی «توجه مقتضی» یک تکلیف مثبت برای کشورها ایجاد میکند تا هنگام اعمال قدرت حاکمیتی، تداخل اعمال خود با سایر کشورها را در مورد توجه قرار داده و به آن اذعان نمایند. میتوان ادعا کرد که آزمایشهای ضدماهواره با نادیده گرفتن تداخلی که پسماندهای فضایی ایجاد میکنند و آسیبی که این آزمایشها به منافع همه کشورها در استفاده خصوصی و دولتی از فضا وارد میسازند، به طور مستقیم این معیار را نقض مینماید.
نتیجهگیری
همانگونه که از پدیده آسمانی یعنی خورشیدگرفتگی شگفتزده شدیم، نمیتوان این ناهنجاری فضاییِ ساخته دست بشر را نادیده گرفت. بنابراین تشخیص چالشهای فوری پیش روی حاکمیت و پایداری فضا که توسط آزمایشهای ضدماهواره و پسماندهای مداری تهدید میشوند، امری ضروری است. ممکن است روزی دوباره خود را در حال نگریستن به آسمان با نگرانی از آنچه میبینیم بیابیم، اما این بار نه برآمده از افسانههایمان ، بلکه ناشی از بیتفاوتیها یا بداندیشیهایمان. با ورود به عصر جدید فعالیتهای فضایی در مدار زمین، نیاز به رفتار مسئولانه و همکاریهای بینالمللی بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. امید است که با پایبندی به اصل «توجه مقتضی» کشورها بتوانند تهدیدهای ناشی از آزمایشهای ضدماهوارهای را کاهش دهند تا بتوان به طلوع آیندهای پایدارتر در فضا چشم دوخت.[۱۵]
[*] https://www.starlawblog.com/uncategorized/michael-garetto-balmer-asat-testing-in-the-new-era-of-space-law-eclipsing-the-doctrine-of-due-regard-with-orbital-debris/ April 17, 2024
[1] Mickey Carroll, Solar Eclipse: Experts Debunk Outlandish Claims from Conspiracy Theorists, Sky News, Apr. 7, 2024, Solar Eclipse Conspiracy Theories.
[2] Amelia Benavides-Colon, What Is the Meaning of the Word “Eclipse”? Here Is Its Origin Ahead of April 8 Event, Detroit Free Press, Mar. 25, 2024, Etymology of Eclipse; Alli Goering, Eating the Sun, Creating Stars and Heralding Doomsday: The Mythologies around the Total Solar Eclipse, The Daily Egyptian, Solar Eclipse Doomsday Myths.
[3] Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space in the Exploration and Use of Outer Space, Including the Moon and Other Celestial Bodies, Jan. 27, 1967, 18 U.S.T. 2410, 610 U.N.T.S. 205, art. IX (entered into force Oct. 10, 1967) [hereinafter OST], OST; Donald Kessler et al., The Kessler Syndrome: Implications to Future Space Operations, Advances in the Astronautical Sciences 137 (2010), Kessler Syndrome.
[4] Paul Maguire, Satellites and the Specter of IoT Attacks, SpaceNews (Jan. 26, 2024), Cyber IoT Attacks; Natasha Bertrand Liptak et al., House Intel Chairman Announces “Serious National Security Threat,” Sources Say It Is Related to Russia, CNN (Feb. 14, 2024), Rumors of Russian Space Nuclear Tests.
[5] Brian Weeden, History of Anti-Satellite Tests in Space (Secure World Foundation, June 30, 2020), Hist. of ASAT Tests.
[6] Dr. David Wright, Space Debris from Anti-Satellite Weapons. (Apr. 2008), https://www.ucsusa.org/sites/default/files/2019-09/debris-in-brief-factsheet.pdf.
[7] Christine Vanoli, Readying Sub-Orbital Flights to Bring Passengers to Space, ITU Hub (Sept. 25, 2023), Sub-Orbital Space Flights; Sneha Chakraborty, LEO Satellites in Focus: Market Trends and Prospects, LinkedIn (Sept. 27, 2023), LEO Satellites.
[8] Kessler et al., supra.
[9] Kessler et al., supra.
[10]Jeff Foust, United Nations General Assembly Approves ASAT Test Ban Resolution, SpaceNews (Dec. 13, 2022), VP Harris and UN Anti-ASAT.
[11] Theresa Hitchens, UN takes ‘parallel’ paths on space security amid geopolitical rift, Breaking Defense (Nov. 8, 2023), UN takes ‘parallel’ paths on space security amid geopolitical rift – Breaking Defense.
[12] Jeremy J. Grunert, Grounding the Humā: The Legality of Space Denial and (Potential) American Interference in
the Iranian Space Program, 81 A.F. L. REV. 76, 105-15 (2020), Iranian Space Program Interference; see also Jeffrey A. Murphy, The Cold Vacuum of Arms Control in Outer Space: Can Existing Law Make Some Anti-satellite Weapons Illegal?, 68 Clev. St. L. Rev. 125, https://engagedscholarship.csuohio.edu/clevstlrev/vol68/iss1/9/.
[13] Shotaro Hamamoto, The Genesis of the ‘Due Regard’ Obligations in the United Nations Convention on the Law of the Sea, Int. J. Mar. Coast. Law, 34 (1), 7-24 (2019), Genisis of Due Regard.
[14] id. at 7-22; U.N. Convention on the Law of the Sea (UNCLOS III), opened for signature Dec. 10, 1982, 1833 U.N.T.S. 397, art. LVI (2) (entered into force Nov. 16, 1994), UNCLOS III.
[15] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)