سازمان ملل متحد مطالعه جدیدی در مورد تاثیر گسترده جنگ هسته‌ای انجام می‌دهد؛ چیزی که همه کشورها نمی‌خواهند بدانند[۱]
François Diaz-Maurin
مترجم: دکتر مرضیه حججی
پژوهشگر حقوق بین‌الملل
ویراستار علمی: دکتر حوریه حسینی اکبر نژاد
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
هفته گذشته (۲۸ اکتبر۲۰۲۴)، مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اکثریت قاطع، به اجرای یک پژوهش دوسالانه پیرامون آثار جنگ هسته‌ای رای مثبت داد که در نوع خود اولین مطالعه کارشناسی سازمان از دهه ۱۹۸۰ است. در مجموع ۱۴۴ کشور عضو سازمان ملل متحد از جمله تنها یک قدرت هسته‌ای، چین، به این قطعنامه رای مثبت دادند. برخی از اعضای مهم ناتو نیز از جمله آلمان، ایتالیا، هلند، نروژ و یونان به این قطعنامه رای مثبت دادند. روسیه، فرانسه و بریتانیا به این قطعنامه رای منفی دادند، در حالی که سایر کشورهای هسته‌ای از جمله ایالات متحده به این قطعنامه رای ممتنع دادند.
قطعنامه «آثار جنگ هسته‌ای و تحقیقات علمی» با حمایت ایرلند و نیوزلند و با حمایت مشترک ۳۰ کشور در اواسط اکتبر به کمیته مجمع عمومی سازمان ملل متحد تحت عنوان خلع سلاح و امنیت بین‌المللی ارائه شد. این ابتکار شامل یک هیئت مستقل از کارشناسان علمی برای بررسی و مطالعات مربوط و انتشار یک گزارش جامع خواهد بود که شامل ضرورت‌های پژوهشی مرتبط با آثار جنگ هسته‌ای است.
هیچ کشوری پژوهش جدید را ضروری نمی‌داند
بریتانیا، فرانسه و روسیه بیانیه رسمی مبنی بر آرای مخالف این قطعنامه در سازمان ملل متحد ارائه نکرده‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه بریتانیا در پاسخ به [روزنامه] گاردین اظهار داشت:«جنگ هسته‌ای پیامدهای ویرانگری برای بشریت خواهد داشت. ما به یک هیئت مستقل علمی نیاز نداریم که این موضوع را به ما بگوید. انگلیس کاملا متعهد به تعهدات خود طبق پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(NPT) است و قطعنامه فوق این هدف را در پی نخواهد داشت(ماده ۶ NPT شامل تعهدات در مورد خلع سلاح پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای و همچنین تمام کشورهای غیرهسته‌ای است).
آقای ضیا میان(Zia Mian)، فیزیک‌دان دانشگاه پرینستون و یکی از فعالان و حامیان قطعنامه سازمان ملل متحد با این نظر مخالف است. آقای میان به بولتن اظهار داشت: «پژوهش سازمان ملل متحد در مورد جنگ هسته‌ای در دهه ۱۹۶۰، دهه ۱۹۷۰ و سپس در دهه ۱۹۸۰ وجود داشت و از آن زمان تا کنون هیچ مطالعه‌ای انجام نشده است. این رویداد «علی‌رغم دهه‌ها کار علمی روی این موضوع و تغییرات عمده در زرادخانه‌های هسته ای، در جامعه جهانی و اقتصاد» رخ داده است. او اخیرا در مقاله‌ای در اولین کمیته ناظر(First Committee Monitor)، آژانس مستقلی که تحلیل‌هایی را پیرامون اولین کمیته خلع سلاح و امنیت بین‌المللی مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه می‌کند، توضیحی ارائه داده است.
در سال ۱۹۸۵، مجمع عمومی قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که در آن از دبیر کل درخواست شده است مطالعاتی در مورد آثار اقلیمی و فیزیکی احتمالی جنگ هسته‌ای از جمله زمستان هسته‌ای انجام شود. این مطالعه که در سال ۱۹۸۸ منتشر شد، تایید نمود که زمستان هسته‌ای و سایر آثار اقلیمی جنگ هسته‌ای خطری جدی برای همه کشورها حتی آن‌هایی که از انفجار هسته‌ای دور هستند، ایجاد می‌کند.
مطالعه جدید سازمان ملل متحد پیرامون آثار فیزیکی و پیامدهای اجتماعی جنگ هسته‌ای در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای و سیاره‌ای از جمله،آثار اقلیمی، زیست محیطی و رادیولوژیکی و تاثیرات آن‌ها بر سلامت عمومی، سیستم‌های اجتماعی-اقتصادی جهانی، کشاورزی و اکوسیستم‌ها در روزها، هفته‌ها و دهه‌های پس از جنگ هسته‌ای خواهد بود. آلن روبوک(Alan Robock)، اقلیم‌شناس در دانشگاه راتگرز و دانشمند برجسته در مطالعه اثار جنگ هسته‌ای که از دهه ۱۹۸۰ به توسعه علم زمستان هسته‌ای کمک کرده، معتقد است:«این جامع‌ترین مطالعه‌ای خواهد بود که تا کنون در این زمینه انجام شده است».
در یک تحقیق در سال ۲۰۲۳، آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی ایالات متحده به این نتیجه رسیدند که شکاف علمی قابل توجهی در مورد آثار جنگ هسته‌ای در میان ارتش و سیاست‌گذاران ایالات متحده وجود دارد. این مطالعه نشان داد از آن‌جایی که مدل پیامدهای جنگ هسته‌ای وزارت دفاع، تفکر استراتژیک ایالات متحده در مورد جنگ هسته‌ای را تعریف می‌کند و بر «اثر فوری و اهداف نظامی» تمرکز دارند، بیانگر ارزیابی سطحی از پیامدهای وسیع و عمیق ناشی از آن است. کمیته آکادمی‌های ملی(National Academies committee) چنین نتیجه می‌گیرد که «نیاز به بهبود درک ما از آثار فیزیکی کمتر شناخته‌شده سلاح‌های هسته‌ای (مانند آتش‌سوزی، آسیب در محیط‌های شهری مدرن، آثارپالس الکترومغناطیسی و آثار آب و هوایی مانند زمستان شدن) و همچنین ارزیابی پیامدهای روانی، اجتماعی و سیاسی استفاده از سلاح‌های هسته‌ای وجود دارد.
اقای میان در مقاله اخیر خود در ساینتیفیک امریکن(Scientific American) نوشت:«شکاف وسیعی در شناحت اثار سلاح‌های هسته‌ای وجود دارد که تصور آن دشوار است. – پیامدهای اقتصادی که ممکن است در هفته‌ها تا دهه‌های پس از جنگ‌های هسته‌ای آشکار شود.
آکادمی‌های ملی اکنون در حال انجام مطالعاتی مشابه پیرامون آثار زیست‌محیطی بالقوه و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی هستند که می‌تواند در هفته‌ها تا دهه‌ها پس از جنگ‌های هسته‌ای آشکار شود. اما اقای میان و اقای روبوک متقاعد نشده‌اند که مطالعه آکادمی‌های ملی کافی است. روبوک به بولتن می‌گوید«این مطالعه محدودتر [از مطالعه اخیر سازمان ملل متحد] است». اقای میان در ادامه توضیح می‌دهد:«برنامه مطالعاتی [آکادمی‌های ملی] فقط ارزیابی آثار مرتبط با زمستان هسته‌ای بوده و از ریزش رادیواکتیو و سایر آثار مستثنا شده است».
آن‌ها همچنین این سوال را مطرح می‌‌کنند که چرا این مطالعه که در سال ۲۰۲۰ توسط کنگره انجام و آخرین بار در ماه مه برگزار شد، هنوز گزارش منتشر نشده است. روبوک معتقد است که برنامه در طول این سال‌ها عقب مانده است.
روبوک با اشاره به تاکید چند نفر از اعضای موسسه هسته‌ای ایالات متحده در جریان مذاکرات انجام‌شده در کمیته مبنی بر این که در آثار زیست‌محیطی اغراق شده است و باید نادیده گرفته شود، نگرانی خود را در خصوص بی‌اعتبار کردن تحقیقات آکادمی‌های ملی در مورد آثار بلندمدت جنگ هسته‌ای در طول چندین دهه بیان می‌دارد.
در دومین جلسه کمیته در ۲۳ تا ۲۴ می ۲۰۲۳، کریستوفر یو(Christopher Yeaw)، معاون مدیر اجرایی موسسه تحقیقات استراتژیک ملی به عنوان یک مرکز تحقیقاتی تحت حمایت فرماندهی استراتژیک ایالات متحده، بیان داشت:«برای بازدارندگی هسته‌ای، معتقدم ما نمی‌خواهیم این تصور را برای کشورهای رقیب خود مانند روسیه و چین ایجاد کنیم که نگرانی زیادی در مورد چشم‌انداز زیست‌محیطی توسعه سلاح‌های هسته‌ای داریم که این خودبازدارنده خواهد بود. بنابراین باید مراقب باشیم که به آن خط نزدیک نشویم. اگر چنین تصور کنند که خودبازدارنده هستیم، صرف نظر از آثار زیست‌محیطی برنامه هسته‌ای آن‌ها، ما تمایلی برای شرکت در هیچ برنامه توسعه هسته‌ای نداریم؛ لذا به نظر من، بازدارندگی در این نقطه تضعیف خواهد شد. بنابراین کمی احتیاط باید نمود».
از نظر روبوک، این تاکید به این معناست که اگر سازمان هسته‌ای ایالات متحده تاثیر وحشتناک جنگ هسته‌ای را تشخیص دهد، نظریه بازدارندگی آن‌ها شکست خواهد خورد. بنابراین به نفع آنهااست وانمود کنند که واقعا می‌توانند از سلاح‌های هسته‌ای برای تهدید دشمنان خود استفاده کنند، علی‌رغم آسیبی که به کشور ما و سایر نقاط جهان وارد می‌کند. به عبارت دیگر، پژوهشی که آثار بلندمدت جنگ هسته‌ای را به دقت بررسی می‌کند، ممکن است توسط کشورهایی که برای موقعیت استراتژیک خود بر بازدارندگی هسته‌ای متکی هستند، مورد استقبال قرار نگیرد.
با این حال، چین با این که تنها کشور دارای سلاح هسته‌ای است و هفته گذشته به قطعنامه سازمان ملل متحد رای مثبت داد، وضعیت را متفاوت دید. چین با معرفی خود به عنوان یک قدرت هسته‌ای مسئولیت‌پذیرتر از دیگران به هدف خود دست یافته است. تانگ ژائو(Tong Zhao)، کارشناس ارشد در بنیاد کارنگی صلح بین‌المللی و کارشناس دکترین هسته‌ای چین، می‌گوید:«این ممکن است برخی از فشارهای بین‌المللی برای توضیح توسعه هسته‌ای چین و پیوستن آن به مذاکرات کنترل تسلیحات را کاهش دهد». اگرچه بعید است که تغییرات فوری در سیاست هسته‌ای یا کنترل تسلیحات چین ایجاد شود، اما این قطعنامه می‌تواند در بلندمدت تاثیر مثبتی داشته باشد.
انتظار می‌رود چین یک کارشناس در مورد آثار جنگ هسته‌ای به پنل علمی سازمان ملل متحد بفرستد. ژائو به بولتن اظهار داشت:«این فرآیند مبتنی بر علم و تخصص می‌تواند تعادلی در برابر ماهیت محرمانه و تحت سلطه نظامی سیاست هسته‌ای داخلی چین ایجاد کند. آقای میان امیدوار است که مطالعه مستقل سازمان ملل متحد بتواند تعادلی در بحث سیاست هسته‌ای ایالات متحده ایجاد کند. این مطالعه جدید می‌تواند منجر به یک بحث جهانی کاملا آگاهانه و فراگیر در قرن بیست‌ویکم شود مبنی بر این که چه مقدار و چه تعداد افراد – از جمله خود کشورهای دارای سلاح هسته‌ای- واقعا از آثار فاجعه‌بار انسانی، زیست‌محیطی، اکولوژی، اقتصادی و اجتماعی در مقیاس بزرگ و بلندمدت استفاده از سلاح‌های هسته ای آگاهی دارند.
روبوک مطالعه آتی سازمان ملل متحد را تلاشی راهبردی برای از بین بردن کامل سلاح‌های هسته‌ای در سراسر جهان می‌داند. او توضیح می‌دهد:«گزارش سازمان ملل متحد در اطلاع‌رسانی به جهان از آثارفاجعه‌بار بالقوه یک جنگ هسته‌ای، مهم خواهد بود، چرا که این امر می‌تواند بیشتر مردم کره زمین را به دلیل قحطی ناشی از آثار زیست‌محیطی بر کشاورزی به کام مرگ بکشاند». این گزارش الحاق به [پیمان منع تسلیحات هسته‌ای سازمان ملل متحد] توسط کشورهایی که هنوز امضا و تصویب نکرده‌اند را تسریع خواهد نمود». هیچ کشوری که دارای تسلیحات هسته‌ای باشد، معاهده منع سلاح‌های هسته‌ای را امضا یا تصویب نکرده است.
پیش از رای‌گیری هفته گذشته، بان کی مون(Ban Ki-moon)، دبیر کل سابق سازمان ملل متحد از همه کشورها خواست از قطعنامه‌ای که خواستار مطالعه جدید سازمان ملل متحد است، حمایت کنند. ضروری است که ما دانش خود را در مورد این که چگونه جنگ هسته‌ای می‌تواند محیط زیست، اقتصاد و موجودیت ما را ویران کند، به روز کنیم.[۲]
[۱] https://thebulletin.org/2024/11/un-to-conduct-new-study-of-the-broad-impacts-of-nuclear-war-not-all-countries-want-to-know/
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)