هدف قرار دادن نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد در پی حملات به یونیفل(UNIFIL)[1]
Tamer Morris
مترجم: زهرا ملکی راد
دانشجوی دکتری حقوق بین¬الملل دانشگاه قم
ویراستار علمی: دکتر شهرام زرنشان
دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی
در اوایل ماه اکتبر گزارش شد که مقامات اسرائیلی از یونیفل درخواست کرده¬اند تا موقعیت خود را به شمال خط آبی تغییر دهد. در تاریخ ۱۰ اکتبر، نیروهای دفاعی اسرائیل حملاتی را علیه پرسنل و تاسیسات یونیفل انجام دادند که منجر به زخمی شدن دو نیروی حافظ صلح شد. در ۱۴ اکتبر، یونیفل گزارش داد که دو تانک ارتش اسرائیل به زور وارد پایگاه یونیفل شده و ۱۵ نفر از پرسنل سازمان ملل متحد را مجروح کرده¬اند. نتانیاهو بار دیگر بر درخواست اسرائیل برای تخلیه نیروهای یونیفل از منطقه تاکید کرده است.
این پست با تمرکز بر بر قانونی بودن و پیامدهای فعالیت¬های نظامی نیروهای دفاعی اسرائیل علیه نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد، به بررسی وضعیت حقوقی یونیفل در این درگیری می¬پردازد.
اختیارات یونیفل
یونیفل در سال ۱۹۷۸ به موجب قطعنامه ۴۲۵ تاسیس شد. با این حال، پس از جنگ لبنان در سال ۲۰۰۶، شورای امنیت در قطعنامه ۱۷۰۱ ماموریت یونیفل را به روزرسانی کرد و به «یونیفل اجازه داد تا تمام اقدامات لازم را در حد توانایی¬اش در مناطق استقرار نیروهای خود و آن گونه که مناسب می-داند، برای اطمینان از این که منطقه عملیات آن برای فعالیت¬های خصمانه از هر نوعی مورد استفاده قرار نمی¬گیرد، انجام دهد» و همچنین «امنیت و آزادی حرکت پرسنل سازمان ملل متحد را تضمین کند». بنابراین یونیفل بدون مجوز سازمان ملل متحد نمی¬تواند محل استقرار خود را تغییر دهد یا آن را رها کند.
اگرچه ماموریت حفظ صلح سازمان ملل متحد بر رضایت همه طرف¬ها از جمله اسرائیل استوار است، یونیفل به عنوان نماینده سازمان ملل متحد فقط باید به دستور شورای امنیت برای اختیارات قانونی خود توجه کند. بنابراین اگرچه اسرائیل از آن¬ها درخواست جابه‌جایی کرده است، این به شورای امنیت بستگی دارد که ماموریت یونیفل را به روز رسانی کند یا به آن خاتمه دهد. به طور خاص، ماموریت یونیفل این است که اطمینان حاصل کند که منطقه استقرار آن¬ها برای فعالیت¬های خصمانه استفاده نمی¬شود و موظف است از تمام ابزارهای لازم برای اطمینان از پای‌بندی طرفین به دستور شورای امنیت استفاده کند.
وضعیت حقوقی یونیفل
برای حس وضعیت حقوقی نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد، باید درک کرد که حافظان صلح از طرف جامعه بین¬المللی مستقر می¬شوند و بنابراین نمی¬توانند به طور قانونی هدف قرار گیرند. به طور خاص، حفظ صلح بر سه اصل استوار است: رضایت طرفین، بی‌طرفی و استفاده از زور برای دفاع از خود و دفاع از ماموریت. به این ترتیب، حافظان صلح سازمان ملل متحد نباید به عنوان طرفین درگیری در نظر گرفته شوند. در سال ۱۹۹۴، سازمان ملل تلاش کرد تا با ارائه کنوانسیون ایمنی کارکنان سازمان ملل متحد و کارکنان وابسته (کنوانسیون ایمنی) وضعیت «ویژه» حافظان صلح را تدوین کند. علاوه بر این، حملات «عمدی و مستقیم» علیه حافظان صلح به عنوان یک جنایت جنگی طبق اساسنامه رم، ماده ۸ (۲) (ب) (۳) گنجانده شده است. با این حال، اسرائیل از طرفین کنوانسیون ایمنی یا اساسنامه رم نیست.
از آن جایی که حافظان صلح سازمان ملل متحد طرفین درگیری نیستند، طبق قانون باید از همان حمایت-هایی که از غیرنظامیان می¬شود، برخوردار باشند. اگرچه یونیفیل دارای یک بخش نظامی مستقر در جنوب لبنان است، اما تا زمانی که آن¬ها طرف درگیری نباشند، همچنان از وضعیت غیرنظامیان برخوردارند. از این رو، هر گونه حمله مستقیم به حافظان صلح یونیفل که در مخاصمات شرکت ندارند، ممنوع است.
در نتیجه، افرادی که به حمله علیه حافظان صلح متهم شده¬اند، بر اساس کنوانسیون ایمنی یا اساسنامه رم متهم نشده¬اند بلکه به جای آن بر اساس مقررات حقوق بین¬الملل بشردوستانه که حملات علیه غیرنظامیان را ممنوع می¬کند، متهم شده¬اند. به عنوان مثال، همان‌طور که دادگاه ویژه سیرالئون در قضیه دادستان علیه سسی، کالون و گبائو(بند ۲۱۵) بیان داشته است:
ممنوعیت حملات به پرسنل حافظ صلح بیانگر جرم جدیدی نیست. در عوض، از آن‌جا که پرسنل و اشیای درگیر در یک ماموریت حفظ صلح تنها تا حدی محافظت می‌شوند که «آن¬ها به موجب حقوق بین‌الملل مخاصمات مسلحانه از غیرنظامیان یا اشیای غیرنظامی هستند»، این جرم می‌تواند به عنوان نمونه¬ای خاص از ممنوعیت کلی و اساسی در حقوق بین¬الملل بشردوستانه علیه حملات به غیرنظامیان و اشیای غیرنظامی تلقی شود.
به این ترتیب، این که اسرائیل عضو کنوانسیون ایمنی باشد یا نباشد، اهمیتی ندارد، زیرا هر گونه حمله مستقیم به یونیفل تحت تعهدات حقوق بین¬الملل بشردوستانه اسرائیل مبنی بر عدم حملات مستقیم به غیرنظامیان و اشیای غیرنظامی قرار می¬گیرد. به این ترتیب، حمله مستقیم به یونیفل و تاسیسات آن¬ها نقض اصل تمایز خواهد بود، زیرا یونیفل و پایگاه¬های آن¬ها به عنوان غیرنظامیان و اشیای غیرنظامی در نظر گرفته می¬شوند.
در حالی که نتانیاهو در ایکس اظهار داشته است که «اسرائیل تمام تلاش خود را برای جلوگیری از تلفات یونیفل و هر کاری برای پیروزی در جنگ لازم باشد انجام خواهد داد». حمله به کمپ اصلی یونیفل و هر گونه خسارت از این بابت را نمی¬توان به عنوان «خسارت جانبی» در نظر گرفت. به این جهت که خود هدف یک هدف نظامی نیست، هر گونه حمله به غیرنظامیان یا یک شی غیرنظامی نیز ممنوع است. اگرچه نتانیاهو اظهار داشته است که امتناع یونیفل از جابه‌جایی «اثر فراهم کردن سپر انسانی برای تروریست‌های حزب الله را دارد»، این امر از نظر قانونی توجیهی برای حمله مستقیم به یونیفل یا پایگاه آن¬ها نیست. به ویژه، ورود اجباری به پایگاه¬های یونیفل، نقض مصونیت اماکن سازمان ملل متحد خواهد بود. بر اساس بند ۳ ماده ۲ کنوانسیون مزایا و مصونیت¬های سازمان ملل متحد، هر مکان سازمان ملل متحد بدون در نظر گرفتن موقعیت، مصون و عاری از هر گونه مداخله خواهد بود.
آیا یونیفل می¬تواند وضعیت حفاظت‌شده خود را از دست بدهد؟
حافظان صلح سازمان ملل متحد تا زمانی که مستقیما در مخاصمات شرکت نکنند، از وضعیت حفاظت‌شده برخوردارند. تعریف دقیقی از «مشارکت مستقیم» تحت کنوانسیون‌های ژنو وجود ندارد و اگرچه ادبیات در حال توسعه¬ای درباره «مشارکت مستقیم» موجود است(به عنوان مثال، کرافورد؛ سیواکوماران؛ و دینشتاین)، گفتمان حقوقی فعلی به راحتی قابل انتقال به یونیفل نیست. به طور خاص، مشخص نیست که آیا یونیفل با حفظ موقعیت نظامی خود یا استفاده از زور علیه ارتش اسرائیل برای حفظ ماموریت خود، در مخاصمات شرکت می‌کند.
در دادگاه ویژه سیرالئون در پرونده سسی، فرصتی برای نتیجه¬گیری پیرامون مواردی که حافظان صلح می¬توانند مستقیما در مخاصمات شرکت کنند و در نتیجه وضعیت محافظت‌شده خود را از دست بدهند، فراهم شد. دادگاه ویژه در ارزیابی حملاتی که علیه حافظان صلح صورت می¬گیرد، مشخص کرد که حافظان صلح حتی اگر در دفاع از خود یا دفاع از اطرافیان خود از زور استفاده کنند، وضعیت حفاظت‌شده خود را حفظ می¬کنند. در این وضعیت، جنگجویان متهم جبهه متحد انقلابی(RUF) به دلیل هدف قرار دادن مستقیم حافظان صلح، مجرم شناخته شدند؛ اگرچه حافظان صلح سازمان ملل متحد برای دفاع از خود از زور استفاده کردند.
به این ترتیب، با اعمال استدلال دادگاه ویژه، نیروی استفاده از زوری که توسط یونیفل برای اجرای ماموریت خود انجام می¬شود، ممکن است منجر به طبقه¬بندی یونیفل به عنوان شرکت‌کننده در مخاصمات نشود بلکه آن¬ها را در زمره غیرنظامیانی قرار دهد که در دفاع از خود عمل می¬کنند. این برداشت ناشی از درک قانونی وضعیت غیرنظامی است، زیرا غیر منطقی است که تصور کنیم غیرنظامیان هنگام استفاده از زور برای دفاع از خود وضعیت حفاظتی را از دست می‌دهند. همان‌طور که کمیته بین‌المللی صلیب سرخ(ICRC) در راهنمای خود در مورد مشارکت مستقیم در مخاصمات بیان کرده است، «اگر دفاع فردی در برابر خشونت ممنوع مستلزم از دست دادن حمایت در برابر حمله مستقیم باشد، این نتیجه پوچ مشروعیت بخشیدن به یک حمله غیرقانونی قبلی خواهد بود»(صفحه ۶۱). بنابراین همان‌طور که کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نتیجه‌گیری کرده است، «استفاده از نیروی لازم و متناسب در چنین شرایطی نمی‌تواند به عنوان مشارکت مستقیم در مخاصمات تلقی شود»(صفحه ۱۳۹). دادگاه ویژه از این محور استدلالی برای ادعای این که حافظان صلح هنگام استفاده از نیروی «لازم و متناسب» برای دفاع از خود یا ماموریت خود نباید وضعیت حفاظت‌شده خود را از دست بدهند، استفاده کرد.
با اعمال این استدلال در مورد یونیفل، نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد تنها در صورتی می¬توانند به عنوان «غیرنظامی» باقی بمانند که از نیروی متناسب در واکنش به یک حمله استفاده کنند. به این ترتیب، اگر یونیفل برای دفاع از خود در برابر حملات نیروهای دفاعی اسرائیل و به منظور حفظ موقعیت خود از زور استفاده کند، هدف قرار دادن مستقیم آن¬ها همچنان ممنوع خواهد بود. با این حال، هنگامی که نیروی استفاده‌شده دیگر متناسب با حمله نباشد، نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد به عنوان شرکت‌کننده مستقیم در مخاصمات تلقی‌شده و وضعیت محافظت‌شده خود را از دست می¬دهند. زیرا اگر یونیفل در درگیری با اسرائیل شرکت کند، صرف نظر از قصد نهفته در پشت این استفاده از زور، حقوق بین¬الملل بشردوستانه باید به طور کامل در آن درگیری اعمال شود. به این ترتیب، تنها زمانی که استفاده یونیفل از زور به سطحی از شدت برسد، آن¬ها به عنوان طرف درگیری طبقه¬بندی می شوند و بنابراین از نظر حقوقی قابل هدف¬گیری هستند.
تا به امروز، یونیفل به سطح مورد نیاز استفاده از زور نرسیده است و بنابراین وضعیت غیرنظامی خود را حفظ خواهد کرد.
رضایت اسرائیل
از آن جا که حافظان صلح ملل متحد بر اساس رضایت همه طرف¬ها ست، بنابراین اسرائیل یا لبنان می‌تواند در هر زمانی رضایت خود را پس بگیرند. در گذشته شورای امنیت معمولا تمایلی به حفظ ماموریت حفظ صلح سازمان ملل متحد بدون رضایت کشورها نداشته است. هر چند باید توجه داشت که اگرچه رضایت یک اصل در حفظ صلح سازمان ملل متحد است، اما مشروعیت یونیفل از قطعنامه شورای امنیت نشآت می¬گیرد نه از رضایت اسرائیل. به ویژه این که اسرائیل و لبنان با ورود به منشور ملل متحد، هر دو به اختیار شورای امنیت رضایت داده¬اند. بنابراین مانند همه قطعنامه¬های دیگر شورای امنیت، کشورهای عضو سازمان ملل متحد «متعهد می¬شوند که تصمیمات شورای امنیت را بپذیرند و اجرا کنند»(ماده ۲۵ منشور ملل متحد).
در نتیجه، اگر اسرائیل رسما رضایت خود را پس بگیرد و از یونیفل بخواهد که عقب¬نشینی کند، این به شورای امنیت بستگی دارد که تصمیم به خروج نیروهای یونیفل بگیرد یا ماموریت را مستقر نگه دارد. لازم به ذکر است که بدون رضایت اسرائیل، یونیفل به عنوان یک ماموریت اجرایی تحت اختیارات الزام¬آور شورای امنیت طبقه‌بندی می¬شود، نه به عنوان یک ماموریت حافظ صلح. با این حال، حتی به عنوان یک ماموریت اجرایی، یونیفل تا زمانی که مستقیما در درگیری با اسرائیل شرکت نداشته باشد، همچنان از وضعیت حفاظت‌شده برخوردار است.
تا به امروز، اسرائیل رضایت خود را پس نگرفته است،بلکه از یونیفل خواسته است که از یک منطقه استقرار خاص جابه‌جا شود یا آن را تخلیه کند. با این حال، همان طور که در بالا ذکر شد، این کار بدون مجوز سازمان ملل متحد امکان¬پذیر نیست.
نتیجه¬گیری
در حالی که اسرائیل از یونیفل درخواست جابه‌جایی کرده است، یونیفل به رعایت ماموریت خود در قطعنامه ۱۷۰۱ متعهد است و نمی¬تواند موضع خود را رها کند. اگرچه یونیفل موقعیت خود را حفظ کرده و دارای یک ترکیب نظامی است، اما آن¬ها اهداف قانونی نیستند. بنابراین هر گونه حمله مستقیم علیه نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد نقض فاحش حقوق بین¬الملل بشردوستانه خواهد بود. زیرا تمام حملاتی که علیه غیرنظامیان انجام شود طبق آن ممنوع است.[۲]
[۱] https://opiniojuris.org/2024/11/04/the-targeting-of-un-peacekeepers-in-light-of-the-attacks-on-unifil/.
[2] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)