نخستین قطعنامه بشردوستانه در زمینه فناوری¬ اطلاعات و ارتباطات: سوداها و تنگناها

نخستین قطعنامه بشردوستانه در زمینه فناوری¬ اطلاعات و ارتباطات:

سوداها و تنگناها[۱]

Kubo Mačák

مترجم: موسی کرمی

دانش¬آموخته دکتری حقوق بین¬الملل دانشگاه قم

ویراستار علمی: دکتر فاطمه کیهانلو

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۴، «کنفرانس بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر» [زین پس، کنفرانس یا کنفرانس بین¬المللی]، قطعنامه¬ای بی¬سابقه در زمینه حمایت از غیرنظامیان در برابر هزینه¬های انسانیِ بالقوه ناشی از فعالیتهای دیجیتال در خلال درگیری¬های مسلحانه به تصویب رساند. این فرسته(پست) به ارزیابی انتقادیِ ابعادِ اصلی این قطعنامه در پرتو پیشینه تصویب آن می¬پردازد. همان¬گونه که توضیح داده خواهد شد، قطعنامه یادشده هم به ¬لحاظ سوداها(ambitions) و هم از نظر جزئیات خود پیشگامانه و تحول¬آفرین است، ولی از برخی جهات در تنگنا(limitation) قرار دارد و مسائل حیاتی پیرامون اِعمال(implementation) و الزام به اجرای(enforcement) خود را بی¬پاسخ گذاشته است.

کنفرانس بین¬المللی: مجمعی تاریخی برای مسائل مدرن؟

تلاش¬های جهانی برای تنظیم رفتار کشورها در فضای سایبر، معمولا در نیویورک متمرکز است؛ جایی که کوششهای بین¬دولتیِ تحت نظارتِ مجمع عمومی ملل متحد در ارتباط با امنیت بین¬المللی در سیاق فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی (زین پس، فاوا) در آن صورت می¬گیرد. با توجه به این نکته، سربرآوردنِ یک قطعنامه چندجانبه مهم در خصوص مسائل دیجیتال و سایبری از شهر ژنو، امری غیرمعمول است. با این حال، همان¬گونه که خواهیم دید، این قطعنامه کاملا در چارچوب رسالت فراگیر کنفرانس بین¬المللی برای «بررسی و تصمیم¬گیری در خصوص موضوعات بشردوستانه واجد منفعت مشترک» و کمک به «رعایت و توسعه حقوق بین¬الملل بشردوستانه» قرار می¬گیرد(مواد ۸ و (۲)۱۰ اساسنامه¬های نهضت بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر).

کنفرانس بین¬المللی مزبور یکی از دیرپاترین و بزرگ¬ترین مجامع چندجانبه در جهان است. مراسم گشایش(افتتاحیه) آن در سال ۱۸۶۷ در پاریس روی داد و در روزگار کنونی، هر چهار سال یک بار برگزار می¬شود و امسال سی¬و¬چهارمین نشست آن بود. از چشم¬انداز حقوق بین¬الملل بشردوستانه، کنفرانس امسال به ¬خاطر همزمانی با هفتادوپنجمین سالگرد [تصویب] کنوانسیونهای ژنو ۱۹۴۹ از اهمیت ویژه¬ای برخوردار بود و بیش از پیش توجهات را به خود جلب کرد.

این کنفرانس همه اجزای نهضت بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر از جمله ۱۹۱ جمعیت ملی [صلیب سرخ یا هلال احمر]، «فدراسیون بین¬المللی جمعیت¬های صلیب سرخ و هلال احمر» و «کمیته بین¬المللی صلیب سرخ» را گرد هم می¬آورد (بی¬پرده می¬گویم که من تا سال ۲۰۲۳ مشاور حقوقی «کمیته بین-المللی صلیب سرخ» بودم، ولی در کار روی قطعنامه¬ای که در این فرسته تحلیل می¬شود، نقشی نداشتم). همچنین گفتنی است ۱۹۶ کشور طرفِ کنوانسیون¬های ژنو که به لطف تصویب جهانیِ این پیمان¬ها عملا یعنی همه کشورها در کنفرانس شرکت می¬کنند. این ترکیبِ منحصر ¬به ¬فردِ سازمان¬های غیردولتی و نمایندگان کشورها، «جایگاه مُرَکبِ خصوصی و عمومی» متمایزی به آن می¬بخشد.

در تاریخِ طولانی کنفرانس بین¬المللی این اولین بار است که به استفاده از قابلیت¬هایِ فاوا در درگیری¬های مسلحانه از جمله عملیات سایبری و اطلاعاتی پرداخته می¬شود. این اتفاق بازتابِ اهمیتِ فزاینده فاوا در خلال درگیریهای مسلحانه در جهت مثبت یا منفی(for better or for worse) است. از یک سو، فاوا می-تواند با مکان¬یابی اقلام ضروری مانند مواد غذایی، آب و پناهگاه و نیز حفظ ارتباط با نزدیکان در وضعیت¬های به شدت ناپایدار و خطرناک به افراد کمک کند تا جان سالم به در ببرند. از سوی دیگر، این فناوریها را می¬توان برای مقاصد نظامی به¬ کار گرفت و [البته] برای این مقاصد نیز به¬ کار می¬روند؛ امری که به مخاطرات چشم¬گیرِ ورود آسیب به جمعیتهای متاثر از آنها می¬انجامد.

قطعنامه¬های مصوب کنفرانس بین¬المللی جز چند مورد استثنایی، از لحاظ حقوقی الزام¬آور نیستند. یعنی نوعا تعهدات حقوقیِ جدیدی بر کشورها بار نمی¬کنند که نقض آنها به ¬موجب حقوق بین¬الملل متضمن مسئولیت باشد. ولی این به معنای فقدان اهمیت حقوقیِ قطعنامه¬های مذکور برای کشورها نیست. وقتی این قطعنامه¬ها بیانگر دیدگاه¬ها و تفاسیر خاصی از حقوق بین¬الملل باشند، می¬توانند به¬ عنوان سندی دال بر باور حقوقی کشورهای رای¬دهنده به خود عمل کنند و رویه بعدی کشورها در ارتباط با تفسیر کنوانسیونهای ژنو و پروتکلهای [الحاقی به] آنها را بازتاب دهند. همان¬گونه که «فرانسوا باگنین»(Francois Bugnion) در مقاله سال ۲۰۰۹ خود خاطرنشان ساخته است، این قطعنامه¬ها «موجدِ موضعِ اتخاذیِ جامعه بین¬المللی است که متخاصمان باید آن را مطمح¬ نظر قرار دهند»(ص ۷۰۴). کشورها متوجه این اهمیت شده¬اند؛ واقعیتی که در فرآیندِ محتاطانه و گاه مجادله¬آمیزِ مذاکره بر سر عبارت¬پردازی این قطعنامه¬ها مشهود است.

هر چند این قطعنامه به اتفاق ¬آرا به تصویب رسید، ولی نمی¬توان گفت بازتابِ دیدگاه‌های همه کشور¬های شرکت‌کننده در کنفرانس است. زیرا پس از تصویب آن، شماری از کشورها در صدد برآمدند تا برای «منفک ساختن»(disassociate) خویش از قطعنامه، از یک سازِکارِ شکلیِ کمتر شناخته¬شده استفاده نمایند. با این کار، آنان امکانِ تحقق اجماع منفی(consensus) بدون مسدود کردنِ مسیرِ تصویبِ قطعنامه یا به رای گذاشتن آن را فراهم آوردند، ولی اعلام داشتند که همه مفاد آن را مورد تایید کامل قرار نمی-دهند. هشت کشور (بلاروس، کوبا، ایران، مالی، میانمار، کره شمالی، روسیه و سوریه) به این طریق خود را [از قطعنامه] منفک ساختند. با وجود این، با پشتیبانیِ تمام¬قدِ دیگر کشورها و نیز همه جمعیتهای ملی از قطعنامه، می¬توان گفت که هر چند این سند بیانگر دیدگاهِ متفق¬القولِ کلِ جامعه بین¬المللی نیست، ولی به آن خیلی نزدیک است.

نگرانی¬های اصلی: تاثیر فعالیت¬های دیجیتال در خلال درگیریهای مسلحانه

بخش مقدمه قطعنامه، فهرستِ مفصلی از مخاطرات(risks) و خطرات(dangers) ناشی از به¬کارگیری فاوا در درگیریهای مسلحانه ارائه می¬دهد. بخش اعظم این فهرست، بازتاب نگرانیهای دیرینه سازمانهای بین¬المللی همچون کمیته بین¬المللی صلیب سرخ، انجمنهای مدنی مانند «موسسه صلح سایبری»(Cyber Peace Institute) و نهادهای دانشگاهی مثل «آکادمی ژنو» است که سالهاست زنگ هشدار را در خصوص این مسائل به صدا درآورده¬اند. ولی وجه چشمگیر این قطعنامه، سطحِ بی¬سابقه [توجه به] جزئیات در آن است؛ میزانی از دقت و صراحت که پیش¬تر در اسناد مصوبِ چنین ائتلافِ گسترده¬ای از کشورها دیده نشده بود.

به ¬طور خاص، کشورها موارد زیر را ذکر کرده¬اند:

• استفاده طرفهای درگیریهای مسلحانه از فاوا، به ¬ویژه زمانی که این ابزارها علیه زیرساخت¬های غیرنظامیِ حیاتی و خدمات ضروری هدایت می¬شوند یا به¬ صورت تصادفی آنها را تحت تاثیر قرار می¬دهند، می¬تواند به ورود آسیب به غیرنظامیان بینجامد(بند ۷ مقدمه).

• زمانی که کشورها و واحدهای نهضت [بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر] از ظرفیتهای کافی برای کشف و دفاع در برابر فعالیتهای خرابکارانه مبتنی بر فاوا برخوردار نیستند، آسیب¬پذیری آنان بیشتر می¬شود(بند ۸ مقدمه).

• مقیاس، سرعت و قابلیت دسترسی فعالیتهای خرابکارانه مبتنی بر فاوا –به¬ویژه در سکوهای رسانه¬های اجتماعی- از جمله زمانی که این فناوریها برای به ¬سربازگیریِ کودکان به¬ کار گرفته می¬شوند، می¬تواند به غیرنظامیان آسیب وارد کند(بند ۹ مقدمه).

• استفاده از هوش مصنوعی و دیگر فناوریهای در ¬حال ¬ظهور در فعالیتهای خرابکارانه مبتنی بر فاوا، می¬تواند وسعت و سرعت این فعالیتها و نیز آسیب بالقوه آنها را تشدید کند(بند ۱۱ مقدمه).

• فاوا می¬تواند غیرنظامیان را قادر سازد یا تشویق نماید که بدون آگاهی کامل از مخاطرات ذی-ربط یا پیامدهای حقوقی آن، در فعالیتهای مبتنی بر فاوا در ارتباط با درگیری مشارکت کنند(بند ۱۲ مقدمه).

• فعالیتهای خرابکارانه مبتنی بر فاوا که از طریق [اقداماتی] همچون نفوذ در داده¬ها یا [انتشار] اطلاعات جعلی بر سازمانهای بشردوستانه تاثیر می¬گذارند، می¬توانند عملیاتهای امدادرسانی را مختل سازند، اعتماد را از بین ببرند، ایمنی(safety) و امنیت(security) کارکنان را تهدید نمایند و در نهایت مانع دسترسی این سازمانها به جمعیتهای متاثر [از درگیری¬های مسلحانه] شوند(بند ۱۴ مقدمه).

(برای روشن بودن معنی، قدری این بندها را کوتاه و بازنویسی کرده¬ام؛ خواهشمند است برای دیدن عبارت¬پردازی دقیقی که [میان شرکت¬کنندگان در کنفرانس] بر سر آن توافق شده است، به متن کامل قطعنامه مراجعه بفرمایید).

این نگاه کلی [به دغدغه¬های مطرح در قطعنامه] جای تردیدی باقی نمی¬گذارد که کشورهای شرکت¬کننده [در کنفرانس] کاملا از لزوم حمایت از افراد و نهادها در برابر هزینه¬های انسانیِ بالقوه ناشی از فعالیتهای مبتنی بر فاوا در خلال درگیری¬های مسلحانه آگاه بوده¬اند. این آگاهی برای [پیشبرد] مباحثات معنادار درباره اقداماتی که می¬توان و باید در راستای اجتناب و به حداقل رساندن این آسیبها از جمله با تدوین و توسعه حقوق قابل اعمال اتخاذ کرد، حیاتی است.

فاوا در درگیری¬های مسلحانه: مسئله قابلیت اِعمال حقوق بین¬الملل بشردوستانه

قطعنامه به تاییدِ صریح حکومت حقوق بین¬الملل بشردوستانه بر فعالیت¬های مبتنی بر فاوا در خلال درگیریهای مسلحانه و در نتیجه تحدید این فعالیتها به ¬وسیله آن نمی¬پردازد. «اربان پراپتنیک»(Urban Prapotnik) یکی از نمایندگان کشور اسلوونی در کنفرانس، آشکارا ابراز داشت که چنین گزاره¬ای در میان نمایندگان به بحث گذاشته شد، ولی در نهایت اجماع بر سر آن حاصل نگردید. من نیز همچون او [از این بابت] متاسفم، زیرا فرصت ارزشمندی برای قطعنامه بود تا به توسعه برداشتهای مشترک در این عرصه کمک کند.

با این حال، مسئله مزبور امروزه کمتر از چند سال پیش محل مناقشه است. زیرا در سال ۲۰۲۱، کشورها در سیاقِ مباحث مربوط به نحوه اِعمال حقوق بین¬الملل بر استفاده کشورها از فاوا، در مورد بیان قابلیت اعمال حقوق بین¬الملل بشردوستانه به توافق رسیدند(بند (f)71).[ ] گزارشِ گروه کارشناسان دولتی [ملل متحد] ([UN] Group of Governmental Experts=GGE) که متضمن این صورت¬بندی بود، متعاقبا در همان سال طی یک قطعنامه اجماعی در مجمع عمومی ملل متحد مورد تایید قرار گرفت. از آن زمان به این ¬سو، کارشناسان از اتفاق ¬نظرِ بین¬المللی بر سر حکومت حقوق بین¬الملل بشردوستانه بر عملیات سایبری در خلال درگیری¬های مسلحانه سخن می¬گویند.

اگرچه قطعنامه بر قابلیت اعمال حقوق بین¬الملل بشردوستانه تصریح نمی¬کند، ولی عبارت¬پردازی آن کاملا همراستا با این اتفاق ¬نظر گسترده پیش می¬رود. این امر تنها به ¬خاطر واگویه صورت¬بندیِ مورد استفاده گروه کارشناسان دولتیِ فوق¬الذکر در بندهای اجرایی ۲ و ۳ قطعنامه نیست. علاوه بر آن، متن قطعنامه مشحون است از اشاره به قواعد و اصول حقوق بین¬الملل بشردوستانه در زمینه استفاده طرف-های درگیری مسلحانه از فاوا. برای نمونه، بند اجراییِ ۳ بیان می¬دارد:

«تکرار می¬کند که در وضعیت¬های مشتمل بر درگیری مسلحانه، قواعد و اصول حقوق بین¬الملل بشردوستانه شامل اصل تفکیک، ممنوعیت حملاتِ کور و نامتناسب، تعهد به آسیب ندیدن جمعیت غیرنظامی، غیرنظامیان و اشیای غیرنظامی در اجرای عملیات نظامی و اتخاذ کلیه اقدامات احتیاطی ممکن برای اجتناب و در هر حال، به¬ حداقل¬¬رساندنِ آسیب جانبی به غیرنظامیان، ممنوعیت تشویق یا تحریک به نقض حقوق بین¬الملل بشردوستانه و ممنوعیت اقدامات خشونت¬بار یا تهدید به اِعمال خشونت که هدف ابتداییِ آنها گستراندن وحشت در میان جمعیت غیرنظامی است، در خدمتِ حمایت از جمعیتهای غیرنظامی و دیگر اشخاص و اهداف تحت حمایت از جمله در برابر مخاطراتِ ناشی از فعالیتهای مبتنی بر فاوا عمل می¬نمایند»؛

این عبارت که «قواعد و اصول حقوق بین¬الملل بشردوستانه… برای حمایت… در برابر مخاطرات ناشی از فعالیتهای مبتنی بر فاوا به کار گرفته می¬شوند»، قویا حاکی از آن است که حقوق بین¬الملل بشردوستانه بر چنین فعالیتهایی اِعمال می¬شود؛ در غیر این ¬صورت، کلِ این گفته معنای خود را از دست خواهد داد. به همین شکل، تعهد به «احترام و حمایت از کارکنان، یگانها و وسایل نقلیه درمانی»(بند اجرایی ۶)، به منظور «اجازه دادن و تسهیل فعالیت¬های بشردوستانه بی¬طرفانه»(بند اجرایی ۷) را تنها می¬توان به منزله تاییدِ ] قابل اعمال بودن[ این تعهداتِ دیرینه حقوق بین¬الملل بشردوستانه در مورد فعالیتهای مبتنی بر فاوا در نظر گرفت. به ¬طور خلاصه، کشورها امروزه توافق دارند که حتی نبردهای سایبری نیز با محدودیت¬هایی روبه¬رو هستند.

ممنوعیت تشویق به نقض حقوق بین¬الملل بشردوستانه با ابزارهای دیجیتال

بند اجرایی ۴ نیز برای برشمردن قواعد و اصول خاصی که کشورها در این زمینه آن¬ها را واجد موضوعیت می¬دانند ارزشمند است. یکی از موارد قابل¬توجه در این خصوص، «ممنوعیت تشویق یا تحریکِ نقض حقوق بین¬الملل بشردوستانه» است؛ [این ممنوعیت] به یکی از ابعادِ دردسرسازِ بسیاری از درگیریهای مدرن می¬پردازد که بیشتر توسط رسانه¬های اجتماعی تشدید می¬شود. بر خِلاف دیگر تعهدات و ممنوعیتهای مندرج در این بند، ممنوعیت علیه تشویق یا تحریکِ نقض حقوق بین¬الملل بشردوستانه در یک قاعده¬ معاهده¬ای مجزا مدون نگردیده است.

با وجود این، همان¬گونه که دیوان بین¬المللی دادگستری در قضیه نیکاراگوئه(۱۹۸۶) [در این زمینه] تبیین کرد، این ممنوعیت از تعهد به احترام و تضمینِ احترام به حقوق بین¬الملل بشردوستانه مقرر در ماده ۱ مشترک کنوانسیون¬های چهارگانه ژنو ناشی می¬شود(بنگرید به: بند ۲۲۰). [ذکر این نکته] واجد اهمیت است که کشورهای شرکت¬کننده در سی¬امین کنفرانس بین¬المللی در سال ۲۰۰۷، این تفسیر را در قطعنامه¬ای مربوط به تایید مجدد و اجرای حقوق بین¬الملل بشردوستانه مورد تصدیق قرار دادند(بندهای اجرایی ۲-۱).

تصویبِ قطعنامه حاضر در سال ۲۰۲۴، اهمیت و موضوعیتِ مداوم این تفسیر را مجددا تایید کرده و آن را به عرصه دیجیتال تسری می¬دهد. این امر، با اتفاق ¬نظر گسترده میان کارشناسان حقوق بین¬الملل همخوانی دارد که برای نمونه، در بند ۸ «بیانیه آکسفورد راجع¬ به تنظیم عملیات و فعالیت¬های اطلاعاتی»(Oxford Statement on the Regulation of Information Operations and Activities) با امضای بیش از یک¬صد پژوهشگر و متخصص بازتاب یافته است.

غیرنظامی¬سازیِ نبردگاهِ دیجیتال

دیگر پیشرفتِ قابل¬ توجه، به گرایشِ جاری برای شرکت¬ دادن غیرنظامیان و واحدهای غیرنظامی –همچون شرکتهای فناوری- در فعالیتهای دیجیتالِ مرتبط با درگیریهای مسلحانه مربوط می¬شود. همان-گونه که پیش¬تر گفته شد، مقدمه قطعنامه این امر را به¬ عنوان یکی از نگرانی¬ها و دغدغه¬های اصلی مورد شناسایی قرار می‌دهد(بنگرید به بند ۱۲ مقدمه که در بالا بازنویسی شد) و من کاملا با آن موافقم. همان¬طور که «مائورو ویگناتی»(Mauro Vignati) و من در جایی دیگر توضیح داده¬ایم، چنین مشارکتی افراد را در معرضِ مخاطره ورود آسیب قرار می¬دهد و اصل تفکیک در حقوق بین¬الملل بشردوستانه را تضعیف می¬کند.

همان¬گونه که در بند اجرایی ۱۱ دیدیم، بخش اجرایی [قطعنامه] این مسئله را در وهله نخست در زمینه شرکتهای فناوری مورد توجه قرار می¬دهد:

«همچنین همه واحدهای نهضت [بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر] را تشویق می¬کند که در صورت اقتضا و مطابق با رسالت خود، حقوق بین¬الملل بشردوستانه را در شرکتهای فناوریِ خصوصی اشاعه دهند و آنها را آگاه سازند که ارائه خدمات فاوا به مشتریانِ دخیل در درگیریهای مسلحانه یا مشتریانی که ممکن است در این درگیریها مشارکت جویند، مخاطرات خاصی با خود به همراه دارد و برای تشویق چنین شرکتهایی به لحاظِ اتخاذ اقداماتی جهت تامین(protect) مایحتاجِ همه افرادِ متاثر از درگیری¬¬های مسلحانه مطابق با حقوق بین¬الملل و داخلی قابل اِعمال با آن¬ها ارتباط برقرار کنند»؛

نخست، سخنی در خصوص دامنه این بند. در اقدامی عجیب، نمایندگان اشاره به کشورها را از پیش-نویس قطعنامه حذف کردند (که اصل آن، «کشورها و نیز واحدهای نهضت [بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر) را خطاب قرار می¬داد). با وجود این، کشورها به¬ لحاظ حقوقی ملزم به اشاعه حقوق بین-الملل بشردوستانه در گسترده¬ترین میزان ممکن هستند(بنگرید به: مواد ۴۷، ۴۸، ۱۲۷ و ۱۴۴ به ترتیب در کنوانسیون¬های اول، دوم، سوم و چهارم ژنو؛ ماده ۸۳ پروتکل اول الحاقی و ماده ۱۹ پروتکل دوم الحاقی)؛ تکلیفی که در بند اجرایی ۹ این قطعنامه بار دیگر مورد تایید واقع شده است. بنابراین در این که مسئولیتِ اشاعه حقوق بین¬الملل بشردوستانه در شرکتهای فناوری، همزمان بر دوش کشورها و واحدهای نهضت قرار دارد، اندک تردیدی وجود ندارد.

اشاره مبهم به «مخاطرات خاص» در بند اجرایی ۱۱ به خطر تلقیِ فعالیتهای فاوابنیادِ کارکنان و/یا مشتریان شرکت به ¬عنوان مشارکت مستقیم در مخاصمات دلالت دارد که احتمالا داراییهای شرکت و دیگر اشیای غیرنظامیِ را به اهداف نظامی مبدل می¬سازد و از این رهگذر، به از دست رفتن حمایت به¬ موجب حقوق بین¬الملل بشردوستانه می¬انجامد. این امر، ملاحظه¬ای جدی است که شرکتها باید از آن آگاه باشند و کشورها در انتقال این پیام نقشی حیاتی دارند.

بند ذی¬ربط همچنین شرکت¬های فناوری را به اتخاذ اقداماتی جهت «تامین مایحتاجِ کلیه افرادِ متاثر از درگیریهای مسلحانه» تشویق می¬کند. هرچند انتظار نمی¬رود شرکتهای خصوصی به ¬اندازه سازمانهای بشردوستانه بی¬طرف باشند، ولی نمایندگان بی¬تردید از انتقاد [به چنین شرکتهایی] مطلع بودند؛ همچون انتقاد از نصب و راه¬اندازی سریع [اینترنت ماهواره¬ای] استارلینک(Starlink) توسط «ایلان ماسک»(Elon Musk) در اوکراین در قیاس با تاخیر به مراتب طولانی¬تر در این زمینه در غزه. با این حال، عبارت¬پردازی قطعنامه در این بخش به ¬طرز چشمگیری ملایم است و قوه صلاحدید و اختیارات قابل¬ توجهی را به بازیگران دخیل [در این حوزه] اعطا می¬کند.

سرانجام در حالی که مقدمه [قطعنامه] به ¬درستی مخاطراتِ ناشی از مشارکت غیرنظامیان در مخاصمات از طریق ابزارهای دیجیتال را مورد تاکید قرار می¬دهد، جای تاسف است که بخش اجرایی آن، رهنمودهایی متقن¬تر در خصوص چگونگیِ مواجهه با این مسئله عرضه نمی¬دارد. کنفرانس دست¬ کم می¬توانست صراحتا دعوتِ پیشین کمیته بین¬المللی صلیب سرخ از کشورها مبنی بر ناکام گذاشتن این رویه و «توقفِ نادیده¬گیریِ مشارکتِ هکرهای خصوصی در درگیریهای مسلحانه» را منعکس نماید.

تنها جایی که به¬ صورت گذرا از این مسئله بحث شده، عبارت پایانی بند اجرایی ۹ است که کشورها را بر آن می¬دارد تا «به¬ منظور پیشگیری و سرکوب نقض حقوق بین¬الملل بشردوستانه… ازجمله در ارتباط با فعالیتهای مبتنی بر فاوا، اقداماتی را اتخاذ کنند». اگرچه قطعنامه بیش از این به تبیین موضوع نمی-پردازد، ولی کمیته بین¬المللی صلیب سرخ خاطرنشان ساخته است که اقدامات پیشگیرانه می¬تواند بیانیه¬ها و اظهاراتِ عمومیِ ناهیِ(discouraging) هکرهای خصوصی از مشارکت در عملیات سایبریِ مرتبط با درگیری [مسلحانه] را شامل شود. به همین شکل، اقدامات سرکوبی می¬تواند تصویب قوانین داخلی در راستای جرم¬انگاری عملیات سایبریِ واجد وصف جنایات جنگی و سپس تحقیق و تعقیب آنها را دربربگیرد.

مسیرهای آینده: قطعنامه چه تاثیری از خود بر جای خواهد گذاشت؟

این قطعنامه منبعی باروَر و ارزشمند است که احتمالا به مرجعی کلیدی برای عبارت¬پردازی توافق‌شده چندجانبه(multilaterally agreed language) یا یک «دستاورد»(acquis) در زمینه حمایت از غیرنظامیان در برابر آسیبِ ناشی از به¬کارگیری فاوا در خلال درگیریهای مسلحانه مبدل خواهد شد. بی¬گمان محتوای آن دقیقا از سوی نمایندگانِ کشورهای دخیل در فرآیندهای چندجانبه همچون «گروه کاری باز [مجمع عمومی ملل متحد]» ([UN General Assembly Open-Ended Working Group=OEWG)[3] مستقر در نیویورک مورد بررسی قرار خواهد گرفت و ممکن است شاهدِ پژواکِ عبارت¬پردازی آن در برون-دادهای آتی شامل گزارش پایانیِ گروه کاری یادشده باشیم که انتظار می¬رود در ژوئیه ۲۰۲۵ منتشر گردد.

ورای آن، خودِ قطعنامه مسیر پیش¬رو در مورد مسائل گوناگونی که مورد توجه قرار داده است را ترسیم می¬کند. به¬طور خاص، قطعنامه کمیته بین¬المللی صلیب سرخ را به ادامه کار با کشورها و واحدهای نهضت [بین¬المللی صلیب سرخ و هلال احمر] روی «نشان دیجیتال»(digital emblem) تشویق می¬کند؛ ابتکاری برای ایجادِ ابزارهایِ دیجیتالِ شناساییِ زیرساخت¬ها و داده¬های دیجیتالِ نهادهایی که اجازه دارند نشان¬های متمایز به¬ رسمیت¬شناخته‌شده به ¬موجب حقوق بین¬الملل بشردوستانه (همچون صلیب سرخ و هلال احمر) را به نمایش بگذارند. احتمال می¬رود این تایید به ابتکار نشان دیجیتال در عرصه دیپلماتیک رونق چشمگیری ببخشد.

بنا به گزارش¬ها، در زمان تصویب قطعنامه نمایندگان کشورها آن را به ¬عنوان «نخستین قطعنامه بشردوستانه مربوط به فناوری¬های اطلاعاتی و ارتباطی» و «یک گامِ واقعا مهم به پیش» ستودند. «کیشتاین مجاروم»(Øistein Mjærum) از صلیب سرخ نروژ با «تحول¬آفرین» خواندن قطعنامه از آن استقبال و بیان کرد تا مدت¬ها در خصوص نیل به توافق راجع¬ به متن قطعنامه در کنفرانس تردید داشته است. با وجود این، به قول معروف(as the saying goes)، به عمل کار برآید به سخندانی نیست(the proof of the pudding is in the eating): تنها زمان خواهد گفت که این قطعنامه تا چه میزان بر توسعه حقوق و سیاست¬گذاری در زمینه این مسائل در عرصه¬های داخلی و بین¬المللی تاثیر خواهد گذاشت.[۴]

[ ] https://www.ejiltalk.org/the-first-humanitarian-ict-resolution-ambitions-and-limitations/ (November 25, 2024)

[2] برای دسترسی به متن، بنگرید به:

A_76_135-2104030E-1.pdf

[3] این گروه کاری، با قطعنامه ۲۷/۷۳ مجمع عمومی ملل متحد به تاریخ ۱۱ دسامبر ۲۰۱۸ در زمینه تحولات صورت¬گرفته در عرصه اطلاعات و ارتباطات از راه دور در سیاق امنیت بین¬المللی ایجاد گردید. یکی از رسالت¬های این گروه کاری، توسعه قواعد، هنجارها و اصول مرتبط با رفتار مسئولانه کشورها در فضای دیجیتال است. / مترجم

[۴] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)