جنگ‌های دریایی: مشارکتها و مخاطرات[۱]
Aaron Baum, Nikhita Salgame, Ania Zolyniak
مترجم: امیرحسین عسگری
دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران
ویراستار علمی: دکتر زکیه تقی‌زاده
پژوهشگر حقوق بین‌الملل
شبح هالووین به اقیانوس آرام رسیده است. در چین، مقامات پلیس به سرکوب جشن‌های عمومی هالووین که در تعطیلات آخر هفته ۲۶ و ۲۷ اکتبر آغاز شده بود، پرداخت. این سرکوبها همزمان با سالگرد جشن‌های هالووین سال گذشته است که بار سیاسی داشت و در آن، شهروندان در شانگهای از لباس‌های مخصوص برای اعتراض به محدودیت‌های ناشی از پاندمی و سیاست‌های اقتصادی حزب کمونیست چین استفاده کرده بودند. در همین حال، رئیس جمهور ایالات متحده، جو بایدن، و بانوی اول ایالات متحده، جیل بایدن، آخرین رویداد هالووین خود را در کاخ سفید برگزار کردند. بانوی اول در این رویداد ملبس به یک پاندای بزرگ ظاهر شد. او پیش از این، در ماه جاری به همراه موسسه اسمیتسونیان از دو پاندا از چین استقبال کرده بود.
تشکیل ائتلافها، گام به گام با بریک
اجلاس بریکس‌پلاس
در سال ۲۰۰۶، اقتصادهای نوظهور برزیل، روسیه، هند و چین تحت عنوان غیررسمی «بریک» گرد هم آمدند تا به‌طور جمعی قدرت نفوذ خود را در عرصه بین‌المللی افزایش دهند. در سال ۲۰۱۰، گروه مذکور به منظور گسترش دامنه خود، کشور آفریقای جنوبی را به عضویت پذیرفت و نام اختصاری آن به »بریکس» تغییر یافت. این گروه دارای ریاست متناوب است که در ژانویه ۲۰۲۴ به روسیه انتقال یافت. به عنوان بخشی از برنامه ریاست خود، روسیه از تاریخ ۲۲ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴ میزبان نخستین اجلاس گروه بریکس‌پلاس در شهر کازان، پایتخت جمهوری [خودمختار] تاتارستان روسیه بود. این رویداد به عنوان اولین اجلاس گروه بریکس‌پلاس محسوب می‌شود که در آن، گروه که همچنان به عنوان ابزاری برای تجمیع و تقویت نفوذ جهانی قدرت‌های نوظهور عمل می‌کند، پنج عضو جدید شامل مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را پذیرفته است.
رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، در تاریخ ۲۳ اکتبر ۲۰۲۴ سخنرانی افتتاحیه خود را در این اجلاس ایراد کرد. وی از شرکت‌کنندگان خواست تا بریکسی متعهد به «صلح» و «نوآوری» بسازند. در خصوص صلح، شی بر سه اصل کلیدی تاکید کرد:«عدم گسترش میدان‌های نبرد، عدم تشدید دشمنیها و عدم دامن زدن به تنشها و تلاش برای کاهش سریع آنها.» در زمینه نوآوری، شی در مورد راه‌اندازی «مرکز همکاری و توسعه هوش مصنوعی چین و بریکس صحبت کرده و همچنین از برنامه‌های چین برای تاسیس مراکز مختلف از جمله «مرکز بین‌المللی تحقیقات منابع اعماق دریاهای بریکس‌پلاس» و «مرکز همکاری چین در توسعه مناطق اقتصادی انحصاری در کشورهای بریکس‌پلاس خبر داد. وی همچنین بر اهمیت «توسعه سبز» و «اصلاح حکمرانی جهانی» تاکید کرد.
در روز پایانی اجلاس، شی جین‌پینگ بار دیگر در «گفت‌وگوی رهبران بریکس‌پلاس» سخنرانی کرد. وی در این سخنرانی بر تحکیم «قدرت عظیم جنوب جهانی» تاکید نموده و به گسترش اتحادهای جهانی چین و مشارکت فعال آن در موضوعات «مسائل حاد» مختلف از جمله «بحران اوکراین» و مناقشه‌ها در غزه پرداخت. شی همچنین به موفقیت‌های ابتکار توسعه جهانی چین اشاره کرد و از پیشنهادات جدید از جمله ایجاد «اتحادیه اندیشکده‌های جنوب جهانی» سخن گفت.
توافق مرزی چین-هند
در تاریخ ۲۲ اکتبر، هند اعلام کرد که توافق جدیدی را در خصوص مرز مشترک خود با چین به امضا رسانده است. ویکرام میسری، وزیر خارجه هند و سفیر پیشین هند در چین، توضیح داد که هند و چین به توافق جدیدی در خصوص ترتیبات گشت‌زنی در امتداد خط کنترل واقعی (LAC) بین سرزمین‌های تحت کنترل هند در لاداخ شرقی و ناحیه تحت کنترل چین در آکسای چین دست یافته‌اند. میسری توضیح داد که این توافق نتیجه «چند هفته» گفت‌وگوهایی است که شامل مسیرهای دیپلماتیک و نظامی بوده است. در تاریخ ۲۴ اکتبر، رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ و نخست وزیر هند نارندرا مودی در حاشیه اجلاس بریکس‌پلاس با یکدیگر دیدار کردند. طبق گزارشها، شی به مودی گفت که «اهمیت دارد که هر دو طرف ارتباطات و همکاری بیشتری داشته باشند، تفاوتها و اختلافات خود را به‌طور مناسب مدیریت کنند و در پیگیری آرمان‌های توسعه یکدیگر تسهیل ایجاد کنند.» شی همچنین تاکید کرد که هر دو کشور باید «مسئولیت‌های بین‌المللی خود را بر دوش کشیده و الگویی برای تقویت قدرت و وحدت کشورهای در حال توسعه فراهم کنند.» در پستی در ایکس (توییتر سابق) پس از این دیدار، نخست وزیر مودی تاکید کرد که «اعتماد متقابل، احترام متقابل و حساسیت متقابل راهنمای روابط دوجانبه خواهد بود».
این توافق به منظور بهبود روابطی است که پس از درگیری مرزی خونین در سال ۲۰۲۰ آسیب دیده بود. در ژوئن ۲۰۲۰، ۲۰ سرباز هندی و ۴ سرباز چینی در درگیری دست به دست در دره گلوان در لاداخ هند کشته شدند. این درگیری اولین برخورد مرزی کشنده بین دو کشور در تقریبا ۶۰ سال بود و کشته شدن سربازان هندی باعث خشم و اعتراضات خیابانی شد. دیدار رهبران در روسیه نخستین دیدار رسمی آنها در پنج سال گذشته بود.
تمرینات مشترک نظامی چین-روسیه در قطب شمال
در تاریخ ۲ اکتبر، رسانه‌های دولتی چین گزارش دادند که یک ناوگان گارد ساحلی چین برای نخستین بار وارد دریای قطب شمال شد تا گشت‌زنی مشترکی با همتایان روسی خود انجام دهد. کشتی «میشان» وارد این منطقه شد که مصادف با سالگرد ۷۵اُمین تأسیس جمهوری خلق چین و روابط دیپلماتیک چین و روسیه بود. اعلام ورود چین به قطب شمال یک روز پس از آن صورت گرفت که گارد ساحلی ایالات متحده گزارش داد که چهار کشتی از گارد مرزی روسیه و گارد ساحلی چین را در دریای برینگ، که تقریبا پنج مایل در داخل منطقه اقتصادی انحصاری روسیه قرار داشت، مشاهده کرده است. این مکان «شمالی‌ترین موقعیتی» بود که گارد ساحلی ایالات متحده کشتی‌های گارد ساحلی چین را مشاهده کرده بود. در تاریخ ۸ اکتبر، خبرگزاری‌های روسی گزارش دادند که کشتی‌های جنگی چین و روسیه تمریناتی در زمینه ماموریت‌های ضد زیردریایی در شمال غربی اقیانوس آرام انجام داده‌اند. این تمرینات بخشی از گشت‌زنی مشترک دو کشور در منطقه آسیا-پاسیفیک است. گفته می‌شود که روسیه و چین از اواخر سپتامبر تمرینات دریایی خود را در دریای ژاپن تحت برنامه‌ای به نام «بیبو/تعامل – ۲۰۲۴» آغاز کرده‌اند که شامل سلاح‌های ضد هواپیما و ضد زیردریایی می‌شود.
حضور اروپا در منطقه ایندو-پاسیفیک
در حالی که اجلاس بریکس برگزار می‌شد، قدرت‌های اروپایی در ماه گذشته تلاش‌هایی برای تقویت حضور خود در منطقه ایندو-پاسیفیک انجام دادند.
اتحادیه اروپا همکاری‌های خود با شرکای ایندو-پاسیفیک را گسترش می‌دهد
ژاپن و اتحادیه اروپا در جریان سفر جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به توکیو، یک شراکت امنیتی و دفاعی تشکیل دادند که نخستین همکاری از این نوع میان اتحادیه اروپا و یک کشور منطقه ایندو-پاسیفیک بود. این سفر به مناسبت نخستین گفت‌وگوی استراتژیک وزرای خارجه ژاپن و اتحادیه اروپا انجام شد. در چارچوب این شراکت، اتحادیه اروپا و ژاپن همکاری‌های دریایی خود را گسترش خواهند داد؛ از جمله از طریق تمرینات مشترک، بازدید از بنادر و تقویت ظرفیت‌های دریایی سایر کشورهای منطقه ایندو-پاسیفیک. این توافق همچنین منافع اتحادیه اروپا و ژاپن را در زمینه هماهنگی در مسائل امنیت فضایی، مسائل سایبری، عدم گسترش تسلیحات، مسائل دفاعی صنعتی و… تامین می‌کند. بدون اشاره صریح به چین، این شراکت اذعان داشت که اتحادیه اروپا و ژاپن «در حال مواجهه با یک محیط امنیتی روزافزون و به هم پیوسته هستند که با تلاش‌های یک‌جانبه برای تغییر وضعیت موجود از طریق زور نمایان می‌شود».
پس از توکیو، بورل به سئول سفر کرد تا نخستین گفت‌وگوی استراتژیک اتحادیه اروپا-جمهوری کره را برگزار کند، جایی که او و وزیر خارجه کره جنوبی، چو ته یول، شراکت امنیتی و دفاعی خود را اعلام کردند. این شراکت مشابه شراکت اتحادیه اروپا-ژاپن است. این دو مقام همچنین «نگرانی‌های جدی مشترک خود را در خصوص همکاری‌های نظامی روسیه با کره شمالی، به ویژه استقرار نیروهای کره شمالی برای شرکت در جنگ تجاوزکارانه غیرقانونی روسیه علیه اوکراین و انتقال تسلیحات میان کره شمالی و روسیه» اعلام کردند.
در جای دیگر، تحلیلها بر ضرورت‌های استراتژیک اتحادیه اروپا در منطقه ایندو-پاسیفیک متمرکز شد. مشاور ویژه رئیس کمیسیون اروپا و رئیس‌جمهور پیشین فنلاند، سائولی نینیسته، گزارشی برای کمیسیون اروپا در مورد آمادگی‌های مدنی و دفاعی اروپا تهیه کرد. این گزارش به «آرزوهای دیرینه چین برای تصرف تایوان» اشاره کرد و تاکید کرد که «تاثیر اقتصادی و امنیتی تهاجم چین علیه تایوان یا در دریای چین جنوبی می‌تواند برای اروپا فاجعه‌بار باشد». این گزارش همچنین اذعان داشت که تغییر تمرکز امنیتی ایالات متحده به شرق آسیا «می‌تواند اروپا را با تهدید روسیه روبه‌رو کند و حضور آمریکاییها را کاهش دهد» و این امر «ضرورت فوری‌تر نیاز به مشارکت قوی‌تر اتحادیه اروپا در (تامین) امنیت اروپا را به شدت یادآوری می‌کند».
در همین حال، اگر ایالات متحده نقش خود را در امنیت تایوان و ژاپن کاهش دهد، همان طور که دونالد ترامپ هشدار داده بود که به عنوان رئیس جمهور چنین خواهد کرد، نقش اتحادیه اروپا در شرق آسیا اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. با این حال، در این مقطع استیفن ناگی از دانشگاه بین‌المللی مسیحی در ژاپن هشدار داد که حضور امنیتی اتحادیه اروپا و ژاپن—بدون حمایت آمریکا—برای بازدارندگی از تهاجم چین ناکافی خواهد بود. لئونی آلارد، پژوهشگر مهمان در شورای آتلانتیک، نیز در ماه اکتبر تاکید کرد که اتحادیه اروپا و ایالات متحده هنوز «یک دستورکار فراآتلانتیک» را برای تعامل در ایندو-پاسیفیک و مقابله با تهدید چین توسعه نداده‌اند.
در ابعادی فراتر از تمرکز بر آسیای جنوب شرقی، کریس همفری، مدیر اجرایی شورای تجاری اتحادیه اروپا-آسه‌آن، در مقاله‌ای در اکتبر تاکید کرد که غیبت سیاسی نسبتا اتحادیه اروپا در جنوب شرق آسیا از جمله تعامل «کم‌جان» آن با انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (آسه‌آن)، به منافع تجاری و استراتژیک آن آسیب می‌زند.
بریتانیا تعهد به حضور موثرتر در منطقه پاسیفیک را اعلام می‌کند
نخست‌وزیر بریتانیا، کی‌یر استارمر، همچنین در جریان نشست سران کشورها مشترک‌المنافع که در ساموآ برگزار شد، از افزایش حضور امنیتی در ایندو-پاسیفیک خبر داد. بریتانیا متعهد به گسترش حضور نیروی دریایی سلطنتی خود در این منطقه شد که شامل گشت‌زنی‌های مشترک بیشتر با کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام می‌شود. این گشت‌زنیها بر امنیت دریایی، ماهی‌گیری غیرقانونی و واکنش به بلایای طبیعی متمرکز خواهند بود. بریتانیا و استرالیا همچنین یک «باشگاه تجاری اقیانوس آرام» را برای تسهیل سرمایه‌گذاری بریتانیا در این منطقه اعلام کردند. در نهایت، کشورهای مشترک‌المنافع در این نشست موافقت کردند که اعلامیه اقیانوس را تصویب کنند، «که از تمام ۵۶ کشور مشترک‌المنافع می‌خواهد که اقیانوس را در برابر تغییرات اقلیمی شدید، آلودگی و تاثیرات ناشی از بهره‌برداری بیش از حد محافظت و بازسازی کنند».
این اقدام بخشی از آنچه که به نام «چرخش به سمت ایندو-پاسیفیک» شناخته می‌شود است. بریتانیا نخستین بار این «چرخش» را در بازنگری سیاست امنیتی، دفاعی، توسعه و خارجی بریتانیا تحت نخست‌وزیری بوریس جانسون اعلام کرد. این بررسی استدلال می‌کرد که بریتانیا باید «بیشتر در ایندو-پاسیفیک درگیر شود». این که آیا و چگونه دولت جدید کارگر تحت رهبری استارمر سیاست‌های دولت محافظه‌کار پیشین را در این زمینه ادامه خواهد داد، سوالی باز بود که اعلامیه استارمر به آن پاسخ داد. این اعلامیه یک سال پس از گزارش پارلمانی در اکتبر گذشته صادر شد که پس از دو سال از آغاز این چرخش، استدلال می‌کرد که این چرخش «دور از دست‌یابی» بوده است و اشاره می‌کرد که بریتانیا «حضور متواضعانه‌ای در مقایسه با متحدان خود دارد، نیروی جنگی چندانی در منطقه ندارد و فعالیت‌های منظم بسیار کمی انجام می‌دهد».
وزرای دفاع ناتو بر امنیت ایندو-پاسیفیک تاکید می‌کنند
در نهایت، نشست وزرای دفاع ناتو در بروکسل در اواسط اکتبر، بر تمرکز پیمان ناتو بر مسائل امنیتی ایندو-پاسیفیک تاکید کرد. این نشست شامل همتایان استرالیایی، ژاپنی، نیوزلندی و کره جنوبی برای نخستین بار بود. وزرای ناتو و همتایان ایندو-پاسیفیک آنها «گفت‌وگوهایی درباره چالش‌های امنیتی مشترک از جمله در زمینه اوکراین و حمایتی که چین، کره شمالی و ایران از تلاش‌های جنگی روسیه ارائه می‌دهند» برگزار کردند.
قبل از این نشست، دیوید ساکس، پژوهشگر شورای روابط خارجی، در یک وبلاگ استدلال کرد که با وجود محدود بودن توانایی ناتو در ارسال نیرو به ایندو-پاسیفیک، این پیمان می‌تواند اقدامات لازم را برای کمک به امنیت ایندو-پاسیفیک انجام دهد. این اقدامات شامل آماده‌سازی برای خطر انتقال منابع امنیتی ایالات متحده به ایندو-پاسیفیک، تقویت همکاری‌های صنعتی دفاعی با شرکای ایندو-پاسیفیک، هشدار دادن به چین درباره پیامدهای اقتصادی تهاجم آن و مقابله با روایت چین از گسترش ناتو و مداخله در این منطقه است.
امتحان کردن آب‌های تنگه تایوان
چین در اطراف تایوان تمرینات نظامی برگزار می‌کند
در روز دوشنبه، ۱۴ اکتبر، چین تمرینات نظامی گسترده‌ای در اطراف تایوان و جزایر اطراف آن برگزار کرد که شامل ناوهای جنگی، جت‌های جنگنده، نیروهای زمینی و موشکی ارتش آزادیبخش خلق چین (PLA) بود. ارتش چین در جریان این تمرینات یک رکورد جدید ثبت کرد و ۱۵۳ هواپیما و ۳۶ کشتی گارد ساحلی را در یک روز به اطراف تایوان اعزام کرد که طبق گفته یک مقام ارشد امنیت ملی تایوان، این یک رکورد یک‌روزه بود. از این تعداد، ۱۱۱ هواپیما گزارشی از عبور از خط میانه (خط غیررسمی تقسیم در تنگه تایوان) و ورود به منطقه شناسایی دفاع هوایی تایوان داشتند. کشتی هواپیمابر قدیمی چین، لیائونیان، برای اولین بار در این تمرینات شرکت کرد. هدف این تمرینات شبیه‌سازی محاصره بنادر اصلی تایوان بود. وزارت دفاع تایوان اعلام کرد که نیروهای هوایی، کشتی‌های نیروی دریایی و سیستم‌های موشکی ساحلی این فعالیتها را زیر نظر داشتند.
پکن اعلام کرد که این تمرینات نظامی به‌عنوان «هشدار قاطع» در پاسخ به سخنرانی روز ملی رئیس‌جمهور تایوان، لای چینگ‌ته، در هفته پیش از آن برگزار شد. در این سخنرانی، لای وعده داد که حاکمیت تایوان را در برابر تهدیدات چین حفظ خواهد کرد و گفت که این جزیره «زیر سلطه چین نخواهد بود» و پکن «حق نمایندگی تایوان را ندارد»؛ پیامی که پکن آن را به‌عنوان ترویج استقلال تایوان تفسیر کرد. دفتر امور تایوان چین گفت که این تمرینات «مجازات قاطع برای ادامه دروغ‌پردازی‌های لای چینگ‌ته در خصوص استقلال تایوان» است. در همین حال، دبیر کل شورای امنیت تایوان گفت که ارتش تایوان «قطعا تهدید چین را به‌طور مناسب مدیریت خواهد کرد» و افزود که «[تهدید سایر کشورها با زور] نقض روحیه اساسی منشور سازمان ملل متحد برای حل اختلافات از طریق روش‌های صلح‌آمیز است». سخنگوی پنتاگون، ژنرال پاتریک رایدر، در بیانیه‌ای گفت که «تمام دنیا در حفظ صلح و ثبات در تنگه تایوان ذی‌نفع است و ما همچنان شاهد رشد جامعه‌ای از کشورهای متعهد به حفظ صلح و ثبات در تنگه تایوان هستیم».
برایان هارت، پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی بین‌المللی و پروژه قدرت چین، اشاره کرد که «پکن در حال عادی‌سازی استفاده از این تمرینات نظامی و فعالیت‌های گارد ساحلی در دوران ریاست‌جمهوری لای است» و گفت که احتمال وقوع یک تصادف میان نیروهای چینی و تایوانی می‌تواند آنها را وارد «یک زنجیره تشدید بحران» کند. چین پیش‌تر نیز تمرینات مشابهی پس از مراسم تحلیف لای در ماه مه و همچنین پس از بازدید نانسی پلوسی، رئیس پیشین مجلس نمایندگان آمریکا از تایوان در سال ۲۰۲۲ برگزار کرده بود.
ناوگان‌های آمریکا و کانادا از تنگه تایوان عبور می‌کنند
کمتر از یک هفته پس از برگزاری تمرینات نظامی گسترده چین در نیمه اکتبر، یک ناو جنگی آمریکایی و یک ناو کانادایی در روز ۲۰ اکتبر از تنگه تایوان عبور کردند. نیروی دریایی ایالات متحده تقریبا هر ماه یک بار از این تنگه عبور می‌کند. ناوگان هفتم نیروی دریایی ایالات متحده در بیانیه‌ای اعلام کرد که ناو تخریبگر آمریکایی «اچ‌اِس‌اس هیگینز» و ناو تسلیحاتی کانادایی «اچ‌ام‌سی‌اس ونکوور» یک «عبور روتین» را از «آب‌هایی که آزادی ناوبری و پرواز در آنها بر اساس حقوق بین‌الملل اعمال می‌شود» انجام دادند. بیانیه ناوگان هفتم اضافه کرد که این عبور «تعهد ایالات متحده و کانادا به حفظ آزادی ناوبری برای همه کشورها به عنوان یک اصل» را نشان می‌دهد و همچنین تصریح کرد که ایالات متحده «هرگونه ادعای حاکمیت یا صلاحیت غیرمستقیم با آزادی‌های ناوبری، پرواز و سایر استفاده‌های قانونی از دریا و هوا را رد می‌کند». فرماندهی ناحیه شرقی چین اعلام کرد که نیروهایش این کشتیها را تحت نظر داشتند و افزود که «[عملیات ایالات متحده و کانادا] صلح و ثبات تنگه تایوان را مختل کرد»، در حالی که وزارت دفاع تایوان گفت که وضعیت «کاملا عادی» بود. این دو کشتی ماموریت مشابهی را در نوامبر سال گذشته انجام دادند.
دو روز بعد، در ۲۲ اکتبر، چین تمرینات تیراندازی با تیر جنگی را در منطقه‌ای اطراف جزیره نیوشان برگزار کرد که ۱۰۶ کیلومتر از تایوان فاصله دارد.[۲]
[۱]
[۲] ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)