مجمع عمومی سازمان ملل متحد روسیه را محکوم نمود اما این محکومیت در واقع چه اثری می‌تواند داشته باشد؟
Patrick Butchard
مترجم: دکتر مُنا کربلایی امینی
پژوهشگر حقوق بین‌الملل
ویراستار علمی: دکتر سیامک کریمی
مدرس و پژوهشگر حقوق بین‌الملل
سازمان ملل متحد برای پاسخ به حمله روسیه به اوکراین چه اختیاراتی دارد؟
مجمع عمومی سازمان ملل متحد الحاق خاک اوکراین به روسیه را محکوم کرد. در ۱۲ اکتبر، ۱۴۳ کشور از قطعنامهای که همه‌پرسی‌های اخیر در اوکراین را محکوم می‌کرد، حمایت کردند و از روسیه خواستند اعلامیه الحاق خود را لغو کند.
مجمع عمومی همچنین در قطعنامه ۲ مارس ۲۰۲۲ تهاجم روسیه را غیرقانونی خواند و از وضعیت انسانی ایجاد شده در اثر این تهاجم در ۲۴ مارس ۲۰۲۲ ابراز تاسف نمود.
این قطعنامه‌ها از نظر سیاسی و حقوقی واجد اهمیت می‌باشند. به عنوان مثال، سومین قطعنامه صادره در آوریل، عضویت روسیه در شورای حقوق بشر سازمان ملل را به حالت تعلیق درآورد.
اما آیا حقیقتا این غایت کاری است که مجمع عمومی می‌تواند انجام دهد؟ اینکه سازمان ملل متحد چه اختیاراتی برای واکنش به چنین شرایطی دارد، در این مقاله بررسی خواهد شد.
مجمع عمومی چگونه وارد عمل می‌شود؟
اصلی‌ترین نهاد به منظور واکنش نسبت به معضلات حوزه صلح و امنیت بین‌المللی، شورای امنیت سازمان ملل متحد است. این نهاد، دارای قدرت‌های گسترده‌ای برای اعاده صلح و امنیت بین‌المللی است. از جمله این اختیارات، صلاحیت اقدام نظامی و تحریم‌های اجباری بوده که هر دولتی ملزم است آن را اعمال نماید.
اما از دیگر سو، روسیه عضو دائمی شورای امنیت است و نسبت به هر اقدامی قابلیت وتو دارد. حتی در مواردی که عضو دائمی متهم به متجاوز بودن باشد، باز هم وتو همچنان اعمال می‌شود.
بنابراین، می‌توان گفت شورای امنیت به بن بست رسیده است؛ زیرا روسیه از وتوی خود برای جلوگیری از هر گونه واکنش به وضعیت اوکراین استفاده نموده است. اما مجمع عمومی سازمان ملل متحد بر اساس مواد ۱۰ و ۱۱ منشور ملل متحد برای حفظ صلح و امنیت همچنان مسئولیت تبعی دارد. از همین رو، شورای امنیت در ۲۷ فوریه ۲۰۲۲ سازکار موسوم به «اتحاد برای صلح» را فعال نمود که در این رای‌گیری وتو اعمال نمی‌شود. در نتیجه فعال شدن این سازکار یازدهمین جلسه اضطراری مجمع شکل گرفت.
سازکار “اتحاد برای صلح”
سازکار “اتحاد برای صلح” در قطعنامه ۳۷۷A(V) که توسط مجمع عمومی در ۳ نوامبر ۱۹۵۰ تصویب شده، مقرر و تنظیم گردیده است. بر اساس این سازکار، هنگامی که شورای امنیت سازمان ملل قادر به عمل ]و اجرای اختیاراتش [نیست، جلسه ویژه اضطراری [مجمع عمومی] سازمان ملل متحد طی ۲۴ ساعت می‌تواند تشکیل شود. قطعنامه اتحاد برای صلح پیش‌بینی نموده که مجمع عمومی بتواند به دولت‌های عضو توصیه کند “اقدامات جمعی” را برای حفظ یا اعاده صلح انجام دهند.
اختیارات مجمع عمومی چیست؟
کارشناسان حقوقی «مرکز آسیا و اقیانوسیه در مورد مسئولیت حمایت»، اصول راهنمایی را در مورد اختیارات مجمع عمومی ارائه کرده‌اند که برخی از آن‌ها در ادامه این مقاله مورد تاکید و توجه قرار گرفته است.
تمام قطعنامه‌ها و تصمیمات مجمع عمومی بر اساس مواد ۱۰ تا ۱۴ منشور سازمان ملل متحد “پیشنهادی” می‌باشند. این بدان معناست که بر خلاف برخی از تصمیمات شورای امنیت، قطعنامه‌های مجمع عمومی از نظر حقوقی الزام‌آور نبوده و دولت‌های عضو ملزم به اجرای آن نیستند.
حفظ صلح
سازکار اتحاد برای صلح در سال ۱۹۵۶ در جریان بحران سوئز برای تاسیس و ایجاد اولین نیروی حافظ صلح سازمان ملل متحد مورد استفاده قرار گرفت. دلیل این امر آن بود که شورای امنیت به دلیل وتوی فرانسه و بریتانیا در آن زمان نتوانست در خصوص موضوع پیش رو به توافق برسد. این ماموریت یک سابقه ایجاد کرد و اکنون ماموریت‌های حفظ صلح معمولا بر مبنای رضایت همه طرف‌های درگیر در اختلاف شکل می‌گیرد و این نیروها می‌بایست نقشی بی‌طرفانه در نظارت بر آتش‌بس یا فرآیند صلح ایفا کنند.
احتمال [عملیات] حفظ صلح در اوکراین در اوایل سال ۲۰۲۲ توسط برخی دولت‌ها مطرح شده بود، اما هیچ حرکتی در حمایت از این گزینه شکل نگرفت.
عملیات نظامی
بر اساس قطعنامه اتحاد برای صلح، مجمع عمومی می‌تواند در صورت تمایل پیشنهاد کند که دولت‌ها برای اعاده صلح و امنیت بین‌المللی از نیروی نظامی استفاده کنند. مبنای حقوقی دقیق این امر هنوز توسط کارشناسان مورد بحث است. برخی معتقد هستند که این امر را فقط می‌توان در موارد مشروعی چون دفاع از یک دولت در برابر متجاوز بسط و توسعه داد.
مجمع عمومی به ندرت چنین پیشنهادی را صادر نموده است. بارزترین نمونه آن قطعنامهای است که در طول جنگ کره به تصویب رسید. به موجب این قطعنامه، مجمع عمومی از اعضای سازمان ملل متحد می‌خواست به نیروی سازمان که پس از توصیه‌های شورای امنیت در آن‌جا مستقر شده بودند، کمک کنند.
کارشناسان حقوقی همچنین خاطرنشان می‌کنند که اگرچه ممکن است توان و امکان توصیه به زور وجود داشته باشد، اما با توجه به اینکه امکان دارد این امر باعث تشدید تنش گردد، دولت‌ها همیشه آن را مناسب نمی‌دانند. در اوکراین متحدان ترجیح دادند به جای کمک نظامی مستقیم، از طریق کمک‌های نظامی از اوکراین حمایت کنند که این امر به منظور جلوگیری از درگیری مستقیم با روسیه بوده است.
وضع تحریم‌ها
مجمع عمومی همچنین می‌تواند به دولت‌ها توصیه کند تحریم‌ها را اتخاذ کنند. مبنای حقوقی دقیق برای این امر مشخص نیست، اما برخی از کارشناسان حقوقی پیشنهاد کرده‌اند که دولت‌ها می‌توانند بر دکترین اقدامات متقابل تکیه کنند و اجازه دهند تحریم‌ها از طریق مجمع عمومی هماهنگ شوند. تا کنون چنین توصیه‌ای از سوی مجمع عمومی در مورد روسیه و اوکراین ارائه نشده است. برخی از دولت‌های غربی تحریم‌هایی را علیه روسیه به صورت جداگانه و انفرادی اعمال کرده‌اند، اما این تحریم‌ها از مجرای سازمان ملل متحد انجام نشده است.
اقدامات متقابل پاسخ حقوقی خاصی به نقض حقوق بین‌الملل بوده که قبل‌تر صورت گرفته است. حقوق بین‌الملل بر مبنای کار کمیسیون حقوق بین‌الملل، حق دولت‌های آسیب‌دیده را برای اتخاذ اقدامات متقابل به رسمیت می‌شناسد.
الگوی رو به رشدی وجود دارد که در آن متحدان دولت آسیب‌دیده، تحریم‌هایی را به عنوان پاسخ به رفتار غیرقانونی دولت دیگر-به ویژه در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین- اتخاذ می‌کنند. این دولت‌ها معمولا بیان نمی‌دارند که عملکردشان بر اساس مقررات اقدامات متقابل بوده است اما برخی از مفسران و نظریه‌پردازان حقوقی، اقدامات متقابل را به عنوان مبنای حقوقی برای چنین تحریم‌هایی پیشنهاد نموده‌اند.
تقاضا برای اقدام بیشتر از سوی سازمان ملل متحد
در نهایت، برخی از دانشگاهیان و اندیشمندان تقاضای تشکیل یک دادگاه بین‌المللی برای تعقیب جنایت تجاوز که ادعا می‌شود روسیه علیه اوکراین مرتکب شده است را از مجمع عمومی داشته‌اند.
مجمع عمومی توان و قدرت تحمیل دادگاه را ندارد. حقوق‌دان‌ها سوابق «دادگاه‌های مختلط» مانند شعب فوق‌العاده دادگاه‌های کامبوج که به توصیه مجمع عمومی و دادگاه ویژه برای سیرالئون که به توصیه شورای امنیت ایجاد شد را مورد توجه قرار داده‌اند. شکل‌گیری این دو دادگاه با موافقت دولت‌های درگیر واقع شد.
راه‌های دیگر برای اقدام از طریق مجمع عمومی مانند تعلیق یا اخراج اعضا وجود دارد که این راه‌ها توسط لاری دی. جانسون(Larry D. Johnson)، دستیار دبیر کل سابق سازمان ملل در امور حقوقی، “سیاه چاله” نامیده شده است؛ زیرا این تصمیمات مستلزم توصیه شورای امنیت بوده و در نتیجه مشمول وتوی اعضای دائم هستند.
https://commonslibrary.parliament.uk/the-un-general-assembly-condemns-russia-but-what-can-it-actually-do/
– ویراستار ادبی: صادق بشیره(گروه پژوهشی آکادمی بیگدلی)